Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/doctorisangelici14thom

•DOGTOUIS ANGELICI

DlYl

THOMiE AOUINATIS

5ACr.I UltUl.M.S V. K. l'U.liliIC.U'Oi;L'M

OPEilA OMNIA

P A it 1 S. - l M f I- • M '•■ " "■• '■ ' l- " " ''■ '- * "*' ^ ""■* ■*

• •.. RLf. M..>Kt I.A. E |.fcS-Cl;AMIS, W

DOCTORIS ANGf]LICI

1) I V I

SACRl mm F. F, l'l{iEDl(].\TOIlLM

OPERA OMNIA

SIVE ANTKHAC EXCUSA ,

SJVE ETIAM AiNECDOTA; EX EDITIONIUUS VETUSTIS ET DECIMI TERTII S^CULI COniCIBUS KELIGIOSE CASTiCATA;

PHO AUTUUIUTATIUUS AU FIDEM VULGAT.E VEHSIONIS ACCUUATIOiSUMQUE PATilOLOGI^ TEXTUUM,

iNUNC piuMUM iievocata;

NOTIS IIISTOIIICIS, CIUTICIS, PIIILOSOPIIICIS, TIIEOLOGICIS, CUNCTAS ILLUSTHANTIBUS CONTKOVEKSIAS OCCASlOiNE DOGMATUJI SANCTI AUTUOIUS EXOIITAS, SOLLICITE OIINATA,

STUDIO AC LAIiORE

STANISLAI EDUARDI FRETTE

Sacerdotis Scholaeque Thomisticse Alumni.

WOL&JXili).! IIECI.lltJAI-QUARTIJAa

QUiESTIONES DISPUTATvE

DE SPIRITUALIBUS CUEATURIS. - DE ANIM.\. — DE UNIONE VERBI INGARNATI.

DE VIRTUTIBUS. - DE VERITATE.

PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLA.M EDITOREM

13, VIA VULGO DICTA DEL.VMHIIE, 13

M DGGC LX.X.V

THE !NSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIES

13 ELMSLEY PLACE TOF.C.MQ e, CA.NADA.

27 i'31

SANCTI

THOMiE AQUINATIS

OUyESTIONES DISPUTAT/E,

(CONTINUATIO.

DE SPIRITUALIBUS CREATURIS.

QU-^ii^STIO UNICA\

DE SPIRITUALIBUS CREATURIS.

ARTICULUS PRIMUS.

Utrum siibstantia spiritiialis sit composita ex materia et forma.

Qusestio est de spiritualibus creaturis. Et primo quaeritur, utrum subslantia spi- ritualis creata sit composita ex materia et forma. Et videtur quod sic. Dicit enim Boetius in lib. De Trin. cap. ii, Pat. lat. t. LXIV, col. 1250: « Forma simplex, est subjectum scientiae et virtutis et gra- tiae. » Ergo non est foima simplex. Sed nec est materia simplex, quiasic esset in potentia tantum, non habens aliquam operationem. Ergo est composita ex materia et forma.

2. Praeterea, quselibet forma creata est

• (In undecim articulos divisa.)

1» Enim quseritur utrum substantia spiritualis sil composita ex materia et forma; 2» utrum substantia spiritualis possit uniri corpori; 3» utrum substantia spiritualis, quse est anima hu- mana, uniatur corpori per medium; 4° utrum tota animasit in qualibetparte corporis; 5° utruni

XIV.

limitata et finita. Sed forma limitatur per materiam. Ergo quaelibet forma creata estformain materia. Nulla ergo substan- tia creata, est forma sine materia.

3. Praeterea, principium mutabiiitatis est materia; unde, secundum Philoso- phum, necesse est ut materia imaginetur in re mota. Sed substantia spiritualis creata, est mutabilis; solus enim Deus naturaiiter immutabilis est. Ergo subs- tantia spiritualis creata habet materiam.

4. Praeterea, Augustinus dicit, XII Con- fessionum, quod Deus fecitmateriam com- munem visibilium et invisibilium. Invi- sibilia autem sunt substantise spirituales. Ergo substantia spiritualis habet mate- riam.

5. Praeterea, Philosophus dicit in VIII Metaph., comm. xvi, quod si qua subs- tantia est siiie materia, statim est ens et unum; et non est ei alia causa ut sit ens et unum. Sed omne creatum habet cau- sam sui esse et unitatis. Ergo nullum creatum est substantia sine materia; ergo omnis substantia spiritualis creata est composita ex materia et forma.

aliqua substantia spiritualis creata sit nou unita corpori; 6° utrum substantia spiritualis cailesti corpori uniatur; 7° utrum substantia spiritualis corpori aereo uniatur; 8» utrum omnes Angeli differant specie ab invicem; 9° utrum intellectus possibilis sit unus in omnibus hominibus; 10" utrum intellectus agens situnus omnium ho- minum ; 11" utrum potentise animaj sint idem quod animse essentia.

1

QU.£ST. UN., DE SPIR. CREAT., ART, I.

G. PraBterea, Augustinus dicit in lib. De qnxstionibus veteris et novi Testa- menli, quod prius fuit formatum corpus Adae quam anima ei infunderetur, quia prius est necesse fieri habitaculum qiiam liabitatorem introduci : comparatur enim anima ad corpus sicut babitator ad babi- taculum. Sed babitator est per se subsis- tens. Anima ergo est per se subsistens, et multo fortius Angelus. Sed substantia per se subsistens rion videtur esse forma tantum. Ergo substantia spiritualis creata, non est forma tantum : est ergo compo- sita ex materia et forma.

7. Pra;terea, manifestum est quod anima est susceptiva contrariorum. IIoc autem videtur esse proprium substantiae cohipositae. Ergo anima est substantia composita, et eadem ratione Angelus.

8. Pra?terea, forma estquo aliquid est. Quicquid crgo compositum est ex quo est et quod est est compositum ex mate- ria et forma. Omnis autem substantia spiritualis creata composita est ex quo est et quod est, ut patet per Boetium in lib. De hebdomadibns . Ergo omnis subs- tantia spiritualis creata, est composita ex matcria et forma.

9. Prffiterea, duplex est communitas : una in divinis, secundum quod esscntia cst communis tribus personis ; alia in rebus creatis, secundum quod uuiversale estcommune suis inferioribus. Singulare autem videtur ^ esse primae communitati ut id quo distinguuntur ea quai commu- nicant in illo communi, non sit aliud rea- liter ab ipso communi : paternitas cnim qua Pater distinguitur a Filio, est ipsa essentia, quae est Patri et Filio commu- nis. In communitate autem universalis oportet quod id quo distinguuntur ca qua^ contincntur sub communi, sit aliud ab ipso communi. In omni ergo creato quod continetur sul) aliquo genere communi, necesse estessecompositionem ejusquod commune est, et ejus per quod commuiie ipsum restringitur. Substantia autem spiritualis creata cst iu aliquo gcn(>ro. Oportet ergo (nu)d in sul)stantia spirituali creata, sit compositio naturae communis, et ejus pcr (juod natura communis coarc- tatur. IIa'caufcmvidetur esse compositio forma? et matoria'. Ergo * in substantia spirituali creata est compositio formse et materiae.

10. Praeterea, forma generisnonpotest est nisi in intellectu vel materia. Sed substantia spiritualis creata, ut Angelus, est in aliquo genere. Forma ergo gene- ris ilUus vel est in intellectu tantum, vel in materia. Sed si Angelus non haberet materiam, non esset in materia. Ergo esset in intellectu tantum ; et sic, suppo- sito quod nulhis inteUigeret Angelum, sequeretur quodAngelusnonesset ; quod est inconveniens. Oportet ergo dicere, ut videtur, quod substantia spiritualis creata, sitcompositaexmateiia et forma.

11. Praeterea, si substantia spiritualis creata esset forma tantum, sequeretur quod una substantia spiritualis esset prae- sens alteri. Si enim unus Angelus intel- ligit alium; aut hoc est per essentiam Angeli intellecti ; et sic oportebit quod substantia Angeli intellecti sit pra-sens in intellectu Angeli intelhgentis ipsum : aut per speciem ; et tunc idem sequitur, si species per quam Angelus ab alio intel- hgitur non differt ab ipsa substantia An- geli intellecti. Nec videtur posse dari in quo differat, si substantia Angeli est sine materia, sicut et ejus species intehigibi- lis. Hoc autem est inconveniens quod unus Angelus per sui substantiam sit praesens in alio : quia sola Trinitas menti rationah ihabitur. Ergo et primum, ex quo sequitur, est inconveniens, scilicet quod substautiaspirituahscreata, sit im- materialis.

1:2. Praeterea, Commentator dicit in XI Metaph., comm. xxxvi, quod si esset arca sine materia, idem esset cum arca si quae est in inteUectu ; et sic videtur idem quod prius.

13. Praeterea, Augustinus dicit, YII Su/jer Genes. ad litteram, cap. vi, quodsi- cutcarohabuitmat^riam, idestterram, de quafieret, sic fortassepotuit et antequam ea ipsa natura fieret quae anima dicitur, habere ahquam materiam pro suo genere spiritualem, quffi nondum esset anima. Ergo anima videtur esse composita ex materia et forma ; et eadem ratione An- gelus.

14. Praeterea, Damascenus dicit, lib JI Dc fid. orth. cap. iii, Pat. grxc. lat. t. XCIV, col. 8G7, quod « solus Deus es- sentialiter immaterialis est et incorpo- reus. » Non ergo substantia creata.

15. Praeterea, omnis substantia naturae

Pann. : « \idotur primai comniunitati. »

* Parm. oniittit : u Krgo iu suLslanlia, eis. ><

QU^.ST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. I. 3

suae limitibus circumscripta, habet esse hcbdomad. Pat. lat. t. LXIV, col 1311,

limitatumet coarctatum. Sed omnis subs- quod « Omne id quod est, aliquid aliud

tantia creata est naturae suae limitibus potest habere admixtum ; sed ipsuni esse

circumscripta. Ergo omnis substantia nihil omnino ahud habet admixtum ; » et

creata habet esse limitatum et coarcta- idem possumus dicere de omnibus abs-

tum. Sed omne quod coarctatur aliquo tractis et concretis. Namin hominepotest

coarctatur. Ergo in qualibet substantia ahquid aliud esse quam humanitas, ut-

creata est aliquid coarctans, et ahquid pote albedo, vel aliquid hujusmodi;.sed

coarctatum ; et hoc videtur esse forma et in ipsa humanitate non potest aliud esse

materia; ergo omnis substantia spiritua- nisi quod ad rationem humanitatis per-

lis est composita ex materia et forma. tinet. Si ergo substantiae spirituales sunt

16. Praeterea, nihil secundum idem formae abstractae, non poterit in eis esse agit et patitur; sed agit unumquodque ahquid ^nisi quod ad eorum speciem per- per formam, patitur autemper materiam. tineat. Sed sublato eo quod pertinet ad Sed substantia spirituahs creata, ut An- eorumspeciemrei, corrampiturres. Gum gelus, agit durh illuminat infcriorem An- ergo omnis substantia spirituaUs sit in- gelum, et patitur dum illuminatur a supe- corruptibilis, nihil quod inest substantiae riori : similiter in anima est intellectus spirituali creatae poterit amittere ; et ita agens et possibilis. Ergo tam Angelus erit omnino immobilis ; quod est incon- quam anima composita est ex materia et veniens.

forma. 23. Praeterea, omne quod est in genere

17. Praeterea, omne quod est, aut est participat principia generis. Substanlia actus purus, aut potentia pura, aut com- autem spiritualis creata est in praedica- positum ex actu et potentia. Sed substan- mento substantiae : principia autem hujus tia spiritualis non est actus purus, hoc praedicamenti sunt materia et forma ; enim solius Dei est; nec etiam potentia quod patet per Boetium in Comment. pura. Ergo est compositum ex potentia prxdicamentorum, Pat. lat. t. LXIV, et actu ; quod videtur idem ei quod est col. 184,qui dicit,quod Aristotelesrelictis componi ex maleria et forma. extremis, scilicet materia et forma, agit

18. Praeterea, Plato in Timgeo inducit de medio, scilicet de composito; dansin- Deum summum loquentemdiiscreatis, et telligere quod substantia quae est praedi- dicentem: « Voluntas mea major est nexu camentum, de qua ibi agit, sit composita vestro ; » et inducit haecverba' Augusti- ex materia et forma. Ergo substantia spi- nus in lib. De civit. Dei, XIII, cap. xvi. rituahs creata, est composita ex materia Dii autem creati videntur esse Angeli. et forma.

Ergo in Angelis est nexus, sive compo- 24. Praeterea, omne quod est in ge-

sitio. nere componitur ex genere et differentia.

19. Praeterea, in his quae numerantur Differentiaautem sumitura forma, genus et essentialiter difTerunt, est materia : autem a materia^ ut patet in VIII Meta- quia materia est principium distinctionis phys., com. vi. Cum ergo substantia spi- secundum numerum. Sed substantiae spi- ritualis sit in genere, videlur quod sit rituales numerantur, et essentialiter dif- composita ex materia et forma. ferunt. Ergo habent materiam. 23. Praeterea, id quod est primum in

20. Praeterea, nihil patitur a corpore quohbet genere, est causa eorum quae nisi habens materiam. Sed substantiae sunt post; sicut primus actus est causa spirituales creatae patiuntur ab igne cor- omnis entis inactu. Ergo, eademratione, poreo, ut patet per Augustinum De civit. omne ihud quod est in potentia quocum- Dei, lib. XXII, cap. x. Ergo substantiae que modo, habet hoc a potentia prima, spirituales creatae habent materiam. quae est potentia pura, scilicet a prima

21. Praeterea, Boetius in lib. De nni- materia. Sed aliqua potentia est in sub- tate et uno, Pat. lat. t. LXIII, col. 1078, stantiis spiritualibus creatis ; quia solus expresse dicit, quod « Angelus est com- Deus est actus purus. Ergo substantia positus ex materia et forma. » spiritualis creata habet hoc a materia :

22. Praeterea, Boetius dicit in lib. De quod non posset esse, nisi materia esset

* Non haec verba prsecise, sed simlliai ^ Parm. i « aliquld quocl ad eorunl speGiem

non perlineat. »

OU-€ST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. I.

pars ejus. Est ergo compositaex materia et forma.

1. Sed coiitra est quod Dionysius di- cit IV cap. inprinc, De divin. tiom., de Angelis, quod « Sunt incorporei et im- materiales. »

2..Sed dices, quod dicuntur immate- riales, quia non habent materiam sub- jectam quantitati et transmutationi. — Sed coutra cst quod ipse pramittit, quod ab universa materia ^unt nude \

3. Praterea, secundum Philosophum in lY P/u/sic, com. xxxii, locus non quaeritur nisi propter motum; et simili- ter nec materia quaereretur nisi propter motum. Secundum ergo quod aliqua ha- l)ent motum, secundum hoc quaerenda est iu eis materia; unde illa quae sunt generabilia et corruptibilia^ habent mate- riam ad esse quia- generatio est motus ad esse, vel saltem terminus illius, velin generalDihbus et corporibus est motus ad esse. Quae autem sunt transmutabiUa secundum locum habent materiam ad ubi. Sed substantiae spirituales non sunt transmutabiles secundum esse. Ergo non est in eis materia ad esse ; et sic non sunt compositae ex materia et forma.

4. Prsterea^ Hugo de sancto Yictore (\.\c\i,Snper angelicam hierarchiam Dionvsii lib.V, Pat. lat. t. CLXXY, col. 1010, quod in substantiis spirituaUbus a Idem ^ est quod vivificat et quod vivificatur. » Sed id quod vivificat, est forma; quod autem vivificatur, est materia : forma enim dat essemateriae, vivere autem viventi- bus est esse. Ergo in Angelis non diUert materiaaforma.

.T. Praeterea, Avicenna et Algazel di- cunt quod substautiae separatae , qua; spiritualcs substantiae dicuntur, sunt om- nino a materia denudaiae.

G. Praeterea, Philosophus dicit in III De anima, com. xxxviii, quod lapis non est in anima, sed species lapidis : quod videtur esse propter simplicitatem animae, ut scilicet in ea materialia esse non pos- sint. Ergo anima non est composita ex materia et forma.

7. Praeterea, in Wh.Decausis, prop. vii, dicitur, quod intelligentia est substantia quae non dividitur. Sed omne quod com-

ponitur dividitur. Ergo intelligentia non est substautia composita.

8. Praeterea, in his quae sunt sine ma- teria idem est intellectus et quod intel- ligitur. Sed id quod * inlelligitur a sub- stantia spirituali est forma intelligibilis omnino immaterialis. Ergo et substantia inteUectus ^ est absque materia.

9. Praeterea, Augustinus dici in libr. De Trinit. IX, cap. iv, quod anima se tota intelUgit. Non autem permateriam. Ergo materia non est aUquid ejus.

10. Praeterea, Damascenus dicit lib. II De fide orth. , c. xi, Pat. grxc. lat.\. XCIY, col. 9:23, quod « Anima est simplex. » Non ergo composita exmateria et forma.

11. Praeter(!a, spirilus rationalis magis appropinquat primo simplicissimo, scili- cet Deo, quam spiritus brutalis. Sedspi- ritus brutalis non est compositus ex ma- teria et forma. Ergo multo minus spiritus rationalis.

1:2. Praeterea, plus appropinquat primo simpUci substantia angelica quam forma materialis. Sed forma materialis non est composita ex materia et forma. Ergo nec substantia angeUca.

13. Praeterea, formaaccidentalisest or- dinedignitatis" inferioretindigniorquam substantia. SedDeusfacitaUquamformam accidentalem subsistere sine materia, ut patet in sacramento aUaris. Ergo fortiu.s facit aliquam formam in genere substan- tiai sine materia ; et hoc maxime videtur " esse substantice spiritualis.

I 4. Praeterea, Augustinus dicit, XII Con- fess., cap. VII, in fin. : « Duo fecisti, Do- mine : unum prope te, » id est subtautiam angeUcam ; « aUud prope nihil, » scilicet materiam. Sic ergo materia non est in Angelo, cum contra ipsum dividatur.

Respoudeo dicendum, quod circa hanc qua^stionem contrarie aliqui opinantur. (Juidam enim asserunt substantiam spi- ritualem creatam esse compositam ex materia et forma ; quidam vero hoc ne- gant. Unde ad hujus veritatis inquisitio- ncm, ne in ambiguo procedamus, consi- derandum est qiiid nomine materiae si- gnificetur. Manifestum est enim quod cum potentia et actus dividant ens, et cum quodlibctgenus per actum et poten-

' Parni. : « mnndi. »

* Parni. omitltit : • quia goneratio, etc. . • ^ << l\\ eis aliud non est quod vivilicat, et aliud quod viviticatur. •

* Parm. omittit : « a substanlia spirituali. » ~' Parm. : « substantia intelligens. »

* Parm. : « dignilatis infra substantiam. •>

' Parm. : « videtur substantia spirilualis. »

QUiEST. UN., m SPIR. CREAT., ART. I. .^

liam dlvidatur, id communiter materia yi: opriam potentiam requirit ; perfectio

prima nominatur quod est in genere autemcujuslibetintellectualis subsfantiae,

substantiffi ut potentia qusedam intellecta inquantum liujusmodi, est intelligibile

praiter omnem speciem et formam, et prout est in intellectu. Talem igilur po-

etiam prseter privationem ; quse tamen tentiam oportet in substantiis spirituali-

est susceptiva et formarum et privatio- bus requirere qua? sit proportionata ad

num, ut patet per Augustinum XII Con- susceptionem formai intelligibilis. Hujus-

fess., et I Super Genes. ad litteram, cap. modi autemnonest potentiamateriaBpri-

XIV et XV, et per Philosophum in YIIJ/<?- mse : nam materia prima recipit formam

taph. Sic autem accepta materia^ quae est contrahendo ipsam ad esse individuale ;

propria ejus acceptio et communis, im- forma vero intelligibilis est in intellectu

possibile est quod materia sit in substan- absque hujusmodi contractione : sic enim

tiis spiritualibus : licet enim in uno et intelhgit intellectus unumquodque intel-

eodem quod quandoque estin actu, quan- ligibile, secundum quod forma ejus est

doque in potentia, prius tempore sit po- in eo et e converso \ Intelligit autem

lentia quam actus ; actus tamen natura- intellectus intelligibile prsecipue secun-

liter est prior potentia. Illud autem quod dum naturam ipsius * communem et uni-

est prius, non dependet a posteriori, sed versalem; et sic forma inteiligibilis in

e converso. Et ideo invenitur aliquis pu- intellectu est secundum rationem suee

rus actus absque omni potentia; nun- communitatis. Non est ergo substantia

quam tamen invenitur in rerum natura intellectualis receptiva formge ex ratione

potentia qusenon sitperfecta per aliquam materiae primae ^ sed magis per opposi-

actum ; et propter hoc semper in materia tam quamdam rationem. Unde mauifcs-

prima est aiiqua forma. A primo autem tum fit quod in substantiis spiritualibus

actu perfecto simpliciter, qui habet se in illaprima ^ quae de se omni specic caref

omnem plenitudinem perfectionis causa- pars esse non potest. Si tamen quaecum-

tur esse actu in aliis ^ omnibus ; sed ta- que duo se habent ad invicem ut poten-

men secundumquemdamordinem. Nullus tia et actus nominentur materia et forma ,

enim actus causatus habet omnem per- nihil obstat dicere, ut nonflalvis inver-

fectionisplenitudinem;sedrespectuprimi bis, quod in substantiis spiritualibus est

actus, omnis actus causatus est imper- materia et forma. Oportet enim in subs-

fectus : quanto tamen actus est perfectior tantia spirituali creata esse duo, quo-

tanto est Deo propinquior. Inter omnes rum unum comparatur ad alterum ut

autem creaturas Deo maxime appropin- potentia ad actum : quod sic patet.

quant spirituales substantiae, ut patet per Manifestum est enim quod primum

Dionysium cap. iv Coelestis hierar., § ii, ens, quod Deus est, est actus infinitus,

Pat. grsBC. lat. t. III, col. 179; unde ma- utpote habens in se totam essendi ple-

xime accedunt ad perfectionem primi nitudinem, non contractam ad aliquam

actus, cum comparentur ad inferiores naturam generis vel speciei. Unde opor-

creaturas sicutperfectumadimperfectum, tet quod ipsum esse ejus non sit esse

et sicut actus ad potentiam. NuIIo ergo quasi inditum alicui naturte quae non sit

modo haecratio ordinis rerum li^ibetquod suum esse ; quia sic finiretur ad illam na-

substantiae spirituales ad esse suum re- turam. Unde dicimus, quod Deus est ip-

quirant materiam primam, quae est in- sum suum esse. Hoc autem non potesl

completissimum inter omnia entia: sed dici de aliquo alio : sicut enim impossi-

sunt longe supra totam materiam et bile est intelligere quod sint plures albe-

omnia materialia elevatae. Hoc etiam diues separatae; sed si esset albedo se-

maxime ^ apparet, si quis propriam ope- parata ab omni subjecto et recipiente, es-

rationem substantiarum spiritualium con- set una tantum; ita impossibile est quod

sideret. Omnes enim spirituales substan- sit ipsum esse subsistens nisi uiium tan-

tiae intellectuales sunt. Talis autem est tum. Omne igitur quod est post primum

uniuscujusque rei potentia, qualis repe- ens, cum non ^ sit suum esse, habetesse

ritur perfectio ejus : nam proprius actus in aliquo receptum;per quod ipsumesse

' Parm. omittit. : « aliis. »

2 Parra. : « manifestum. »

3 Parm. omiltit : « et e converso. * Parm. omittit : « ipsius. »

^ Parm. omittit : « primse.

* Parm. addit : « materia. » ■^ Parm. omittit : « pars. »

* Al. deest ; « non. »

6 QU^ST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. I.

contrahitur;et sic in quolibetcreato aliud luntas est amativa universalis boni, re-

estnaturarei quee participat esse, et aliud manet semper in intellectu et voluntate

ipsum esse participatum; et cum quas- quod substantiae creatae potentia ad ali-

libet res participet per assimilatio- quid est extra se. Unde siquis rectecon-

nem primum actum \ inquantum res sideret, substantiae spirituales non inve-

participant, liabent esse ; et necesse niuntur esse subjectum^nisi accidentium

est quod esse participatum in unoquo- quae pertinent ad intellectum et volun-

que comparelur ad naturam participan- tatem.

tem ipsum, sicut actus ad potentiam. In Ad secundum dicendum, quod duplex

natura igitur rerum corporearum ma- est limitatio formae. Una quidem secun-

teria non per se participat ipsum esse, dum quod forma speciei limitatur ad

sed per formam ; forma enim adveniens individuum ; et talis limitatio formae est

materiae facit ipsam esse actu, sicut per materiam. Alia vero secundum quod

anima corpori. Unde in rebus compo- forma generis lim.itatur ad naturam spe-

sitis est considerare duplicem actum, ciei ; et talis limitatio formae non fit per

et duplicempotentiam. Nam primo qui- materiam, sed per formam magis deter-

dem materia est ut potentia respectu minatam, a qua sumitur differentia; dif-

formae, et forma est actus ejus; et iterum ferentia enim addita super genus con-

natura constituta ex materia et forma trahit ipsum ad speciem ; et tahs limita-

est ut potentia respectu ipsius esse, in- tio est in subtantiis spirituahbus, secun-

quantum est susceptivaejus. Remoto igi- dum scihcet quod sunt formae determi-

tur fundamento materiae, si remaneat ali- natarum specierum. qua forma determinatae naturse per se Ad tertium dicendum, quod mutabili-

subsistens, non in materia, adhuc com- tas non invenitur in substantiis spiritua-

parabitur ad suum esse ut potentia ad libus secundum earum esse, sed secun-

actum. Non dico autem ut potentiam se- dum intehectum et voluntatem ; sed talis

parabilemab actu,sedquam semper suus mutabihtas non est ex materia, sed ex

actus comitetur. Et hoc modo naturaspi- potentialitate intehectus et voluntatis. rituahs substantise, quae non est compo- Ad quartum dicendum, quod non est

sita ex materia et forma, est ut potentia intentio Augustini dicere, quod eadem

respcctu sui esse ; et sic in substantia numero sit materia visibilium et invi-

spirituali est compositio potentiae et ac- sibihum, cum ipse dicat duplicem infor-

tus, etperconsequensforma^ et materiae; mitatem intelligi per coelum et terram,

sitamenomnispotentianomineturforma. qua? dicuntur primo creata; utper ccelum

Sed tamen hoc non est proprie dictum intehigatur substantia spiritualis adhuc

secundum communem usum nominum. informis, per terram autem materia re-

Ad primum ergo dicendum, quodratio rum corporalium, quae in se considerata

formae opponitur rationi subjecti. Nam informis est, quasi omni specie carens :

omnisforma, inquantum hujusmodi, est unde etiam dicitur inanis et vacua, vel

actus; omne autem subjectum compara- invisibilis et incomposita secundum aliam

tur ad id cujus est subjectum, ut poten- litteram. Coelum autem non describitur

tia ad actum. Si qua ergo forma est quae inane et vacuum. Per quod manifeste ap-

sit actus tantum, ut divina essentia, iha paret quod materia, quae caret omni spe-

nuho modo potest esse subjectum; et de cie, non est pars substantiae angelicae.

hac Roelius loquitur. Si autcm aliqua Sed informitas substantiae spiritualis est

forma sit quae secundum aliquid sit in secundum quod nondum est conversa ad

actu, et secundum aliquid in potentia; verbum a quo ihuminatur; quod pertinet

secundum hoc tantum erit subjectum, ad potentiam intehigibUem. Sic ergo ma-

secundum quod est in potentia. Substan- teriam communem visibilium et invisi-

tiaj autem spirituales licet sint formae bhium nominat utrumque, prout est in-

subsistentes, sunt tamen in potentia, in- forme suo modo.

quantum habent esse finitum et limita- Ad quintum diccndum, quod Philoso-

tum. Et quia intehectus est cognoscitivus phus loquituribi non de causa agente, sed

omnium secundum sui rationem, et vo- de causa formali. Iha enim quae sunt

' Parm. : « primum actum inquanlum habet * Parm. erronec : « non inveniuntur esse sub-

esse. » jectum accidcntium. »

quj:st. un., de spir. creat., art. i.

composita ex materia et forma, non sta- tim ' sunt ens et unnm; sed materia est ens in potentia, et fitens actu per adven- tum formae, quse est ei causa essendi. Sed forma non habet sic esse per aliam for- mam ; unde si sit aliqua forma subsistens, statim est ens et unum, nec habet cau- sam formalem sui esse ; habet tamen causam influentem ei esse, non autem causam moventem, quaj reducit ipsam de potentia praeexistenti in actum.

Ad sextum dicendum, quodlicetanima sit per se subsistens, nontamen sequitur quod sit composita ex materia et forma; quia per se subsistere potest convenire formse absque materia. Cujii enim mate- ria habeat esse per formam, et non e converso, nihil prohibet aliquam formam sine materia subsistere,licetmateria sine forma esse non possel ^

Ad septimum dicendum, quod esse susceptivum contrariorum estsubstantia? ih potentia aliqualiter existentis, sive sit composita ex materia et forma, sive sit simplex. Substantia autem spiritualium non est subjectum contrarium, nisi per- tinentium ad voluntatem et intelloctum, secundum quai est in potentia, ut ex dic- tis in corp. art. patet.

Ad octavum dicendum, quod non idem est componi ex quod est et quo est, et ex materia et forma ; licet enim forma pos- sit dici quo aliquid est, tamen materia non proprie potest dici quod est, cum non sit nisi in potentia ; sed quod est est id quod subsistit in esse, quod quidem in substantiis corporeis est ipsum compo- situm ex matena et forma, in substantiis aiitem incorporeis est ipsa forma sim- plex ; quo est autem, est ipsum esse participatum ; quia intantum unumquod- que est, inquantum ipsum ^ esse parti- cipat; unde et Boetius sic utitur istis vocabulis in lib. De hebdomad., dicens quod in aliis praeter primum, non idem est quod est, et esse.

Ad nonum dicendum, quod sub aliquo communi est aliquid dupliciter : uno modo sicut individuum sub specie; alio modo sicut species sub genere. Quandocumque igitur subunacommuni specie suntmulta individua, distinctio multorum individuo- rum est per materiam individualem, quae est praeter naturam speciei ; et hoc in re-

bus creatis. Quando vero suntmultae spe- cies sub uno genere, non oportet quod formae quibus distinguuutur species ad invicem sint aliud secundum rem a forma communi generis. Per unam enim et eamdem formam hoc individuum colloca- tur in genere substantiae, et in genere corporis, et sic usque ad specialissimam speciem. Si enim secundumaliquam aliam formam hoc individuum habeat quod sit substantia ; do necessitate oportet quod aliae formae supervenientes, secundum quas collocatur in inferioribus gcneribus et speciebus, sint formae accidentales ; quod ex hoc patet. Forma enim acciden- talis a substantiali differt, quia forma substantialis facit hoc aliquid ; forma au- tem accidentalis advenit rei jam hoc aii- quid existenti. Si igitur prima forma, per quam collocatur in genere, facit indivi- duum esse hoc aliquid, omnes aliae formae advenient individuo subsistenti in actu ; et ita erunt formfe accidentales. Seque- tur etiam quod per advcntum posteriorum formarum, quibus collocatur aliquid in specie specialissima vel subalterna, non sit generatio simpliciter ', neque persub- tractionem corruptio simpliciter, sed se- cundum quid. Cum enim generatio sit transmutatio ad esse rei, illud simpliciter generari dicitur quod simpliciter fit ens de non ente in actu, sed ente in potentia tantum. Si igitur aliquid fiat de pra^exis- tenti in actu, non generabitur simpliciter ens, sed hoc ens ; et eadem ratio est de corruptione. Est ergo dicendum, quod formae rerum specie differentium sunt ordinatae, et una addit super alteram per- fectionem; et hoc patet etiam per Philo- sophum in VIII Metaph., text. com. x ; qui dicit, quod defmitiones et species re- rum sunt sicut numeri, in quibus species multiplicantur per additionem unitatis ; cum etiam hoc per inductionem appareat gradatim species rerum multiplicari se- cundum perfectum et imperfectum. Sic igitur per hoc excluditur positio Avice- bron in lib. Fontis vitse, quod materia prima, qu* omnino sine forma conside- ratur, primo recipit formam substantiae ; qua quidem suscepta in aliqua sui parte, super formam substantiae recipit aliam formam, per quam fit corpus; et sic deinceps usque ad ultimam specicm ; et

* Parin erronee : « illa enim quse sunt compo- sita ex materia etforma statim sunt.. « quia ma- teria. »

-Parm. : « possit. »

^ Parm. : « ipso. »

* Parm. omittit : « simplicitcr. »

8

gUJiST. L\\., UE SPIR. CREAT., ART. I.

in illa parte iu qua non recipit formam corpoream, est substantia incorporea, cujus materiam non subjectam quantitati aliqui nominant materiam spiritualem. Jpsam autem materiam jam perfectam per formam substantiae, quae est subjec- tum quantitatis et aliorum accidentium, dicit esse clavem ad intelligendum subs- tantias incorporeas. Non enim ex boc contingit quod aliquod individuum sit corpus inanimatum et aliud corpus ani- matum, per hoc quod individuum ani- matum habet formam aliquam, cui subs- ternatur forma substantiahs corporis ; sed quiahoc individuumanimatum habet for- mam perfectiorem, per quam habet non solum subsistere et corpus esse, sed etiam vivere ; ahud autem habet formam imper- fectiorem,per quamnon attingit ad vitam, sed solum ad subsistere corporahter.

Ad decimum dicendum, quod forma generis de cujus ratione est materia non potest esse extra intellectum nisi in ma- teria, ut forma plantae aut metaUi. Sed hoc genus quod est substantia, non est tale de cujus ratione sit materia ; aUoquin non esset metaphysicum, sed naturale. Unde forma hujus generis non dependet a materia secundum suum esse, sed po- test inveniri etiam extra materiam.

Ad undecimum dicendum, quod species intelligibihs quae est in intellectu Angeh intelligentis differt ab Angelo intellecto non secundum abstractum a materia et materiae concretum, sed sicut ens inten- tionale ab ente quod dicit esse ratum in natura ; sicut diCfert species coloris in oculo a colore qui est in pariete.

Ad duodecimum dicendum, quod si arca esset sine materia per se subsistens, esset intelligens seipsam : quia immunitas a materia est ratio intellectuahtatis ; et se- cundum hoc arca sine materia non difTer- ret ab arca intelligibih.

Ad decimumtertium dicendum, quod Augustinus inducit iUud inquirendo : quod patet ex hoc quod iUam positionem improbat.

Ad decimumquartum dicendum, quod solus Deus dicitur immateriaUs et incor- poreus, quia omniaejus simplicitati com- parata possunt reputari quasi corpora materiaha, Ucet in se sint incorporea et immaleriaUa.

Ad decimumquintum dicendum, quod

esse substantiae spirituaUs creatae est coarctatum et Umitatum non per mate- riam, sed per hoc quod est receptum et participatum in natura determinatae spe- ciei, ut dictum est in corp. art.

Ad decimumsextum dicendum, quod agit et patitur substantia spirituahs crea- ta, non secundum formam vel materiam, sed secundum quod est in actu vel po- tentia.

Ad decimumseptimumdicendum, quod substantia spirituaUs nec est actus purus, nec potentia pura ; sed habens potentiam cum actu ; non tamen composita ex ma- teria et forma, ut ex dictis in corp. art. patet.

Ad decimnmoctavum dicendum, quod Plato appeUat deos secundos, non Ange- los, sed corpora coelestia.

Ad decimumnouum dicendum, quod materia est principium distinctionis se- cundum numerum in eadem specie, non autem distinctionis specierum. AngeU autem non sunt muUi numero in eadem specie ; sed muUitudo eorum est sicut multae naturae specierum per se subsis- tentes.

Ad vicesimum dicendum quod subs- tantiae spirituales non patiuntur ab igne corporeo per modum aUerationis mate- rialis, sed per modum aUigationis, ut Augustinus dicit Ub. XXI De civit. Dei, cap. x; unde non oportet quod habeant materiam.

Ad vicesimumprimum dicendum, quod liber De imitate et uno non est Boetii, ut ipse ' stilus indicat.

Ad vicesimumsecundum dicendum , quod forma separata, inquantum est ac- tus, non potest aliquid extraneum habere admixtum, sed solum inquantum est in potentia ; et hoc modo substantiae spiri- tuales, inquantum sunt inpotentia secun- dum inteUectum et voluntatem, recipiunt aliqua accidentia.

Ad vicesimumtertium dicendum quod intentio Boetii non est dicere quod de ratione substantiae, quod est genus, sit esse compositum ex materia et forma, cum substantia sit de consideratione Me- taphysici, non Naturalis; sed intendit di- cere quod cum forma et materia non pertineant ad genussubstantiae tamquam species, sola substantia quae est com- positum coUocatur in genere ut species.

' .\1. : t ipse soIu>. »

QUtEST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. 1 ET II.

9

Ad vicesimumquarlum dicendum quod in rebus compositis ex materia et forma, genus sumitur a materia, et difTerentia a forma ; itatamen quod per materiam non intelligatur materia prima, sed ' quoddam esse imperfectum et materiale respectu esse specifici quod per formam recipit, sicut esse animalis est imperfectum et materiale respectu hominis. Tamen iDud duplex esse non est secundum aliam et aliam formam, sed secundum unam for- mam quae homini dat non solum hoc quod est esse animal, sed hoc quod est esse hominem. Animaautem alterius ani- malis dat ei solum esse animal ; unde animal commune non est unum re -, sed ratione tantum ; quia nou ab una et eadem forma homo est animal et asinus. Sub- tracta ergo materia a substantiis spiritua- libus, remanebit ibi genus et difTerentia non secundum materiam et formam, sed secundum quod consideratur in substan- tia spirituali tam id quod est commune sibi et imperfectioribus substantiis, quam etiam id quod est sibi proprium.

Ad vicesimumquintum dicendum, quod quanto aliquid est plus in actu, tanto perfectius est; quanto autem aliquid est plus in potentia, tanto est imperfectius. Imperfecta autem a perfectis sumunt ori- ginem, et non e converso. Unde non oportet quod omue quod quocumque modo est in potentia, hoc habeat a pura potentia quae est materia. Et in hoc vi- detur fuisse deceptus Avicebron in libro Fontis vitse, diyTi credidit quod omne illud quod est in potentia vel subjectum, quo- dammodo hoc habeat ex prima materia.

ARTICULUS II.

Utrum substantia spiritualis possit uniri corpori.

Secundo quseritur , utrum substantia spiritualis possit uniri corpori. Et vide- tur quod non. Dicit enim Dionysius I cap. De div. 7iomin., quod incorporalia sunt incomprehensibiUa a corporalibus. Sed omnis forma comprehenditur a ma- teria, cum sit actus ejus. Ergo substan- tia spiritualis incorporea non potest esse forma corporis. Ergo ■* nec uniri sibi.

2. PraBterea, secundum Philosophum in hb. De somno et vigilia, cap. i, ante med., cujus est potentia ejus est actio. Sed operatio propria substantiae spiritua- hs est inteUigere, qua? non potest esse corporis : quia non contingit intelhgere per organum corporeum^ ut probatur in III De anima, com. vi. Ergo potentia in- tellectiva non potest esse forma corpo- ris : ergo neque substantia spiritualis, in qua fundatur talis potentia, potest esse forma corporis.

3. Prseterea, quod advenit alicui post esse completum advenit ei accidentali- ter. Sed substantia spiritualis habet in se esse subsistens. Si igitur adveniat ei corpus, adveniet ei accidentaliter. Non ergo potest ei uniri ut forma substan- tiahs.

4. Sed dicebat*, quod anima, inquan- tum est spirituahs *, est per se subsis- tens; inquantum autern est anima, uni- tur corpori ^ ut forma. — Sed contra, anima secundum essentiam suam est forma corporis % et sic habetur propositum, aut secundum ahquid addi- tum essentiae. Si autem secundum ali- quid additum essentiae ; cum omne illud quod advenit alicui supra essentiam suain , sit accidentale , sequitur quod anima per aliquod accidens uniatur cor- pori; et sic horao est ens per accidens, quod est inconveniens. Ergo unitur ei per suam essentiam, inquantum est spi- ritus.

5. Praeterea, forma non propter mate- riam, sed materia propter formam; unde anima non unitur corpori ut perficiatur corpus ; sed magis corpus, si anima est forma, unitur ei propter animae perfec- tionem. Sed anima ad sui perfeclionem non indiget corpore, cum sine corpore possit esse et intelligere. Ergo anima noii unituf corpori ut forma.

6. Praeterea, unio formae et materiae est naturalis. Sed unio animae ad corpus non estnaturalis, sedmiraculosa: diciturenim in hbro De spiritu et a^iima, cap. xiv : « Pienum fuit miraculo ut tam diversa et tam divisa ad invicem potuerunt con- jungi. )) Ergo anima non unitur corpori ut forma.

* Parm. : « sed secundum quod per formam recipit quoddam esse imperfectum et materiale respectu esse specifici, sicut esse, etc. »

* Parm. : « numero. »

* Parm. omittit : « ergo nec uniri sibi. »

* Parm. : « dicendum. »

* Parm. : « spiritus. »

^ Parm. omittit : « corpori. »

' Parm. omittit : « et sic habetur propositum. »

10

QU^ST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. II.

7. Praeterea, secundum Philosophum in lib. Dccoelo, omnis debilitatio est prae- ter naturam. Quicquid ergo debilitat ali- quid non unitur ei naturaliter. Sed anima debilitatur per unionem corporis ; et quan- tum ad esse, quia corpus prsgravat ani- mam, ut diciturin lib. Despiritii et anima, cap. XIV ; et quantum ad operationem, quia non potest se cognoscere, nisi re- trahendo se ab omnibus corporeis nexi- bus, ut in eodem lib. dicitur. Ergo unio animae ad corpus non est naturalis : et sic idem quod prius.

8. Pra;terea, Commentator dicit in YIII Metaph., quod cum id quod est in poten- tia fit actu, hoc non fit per aliquod addi- tum. Sed cum anima unitur corpori, ad- ditur corpori aliquod extrinsecum ; quia anima creatur a Deo, et corpori infundi- tur. Ergo anima non est actus, seu forma corporis.

9. Praiterea, forma educitur de potentia materiae. Sed substantia spiritualis non potest educi de potentia materiae corpo- ralis. Ergo substantia spiritualis non po- test uniri corpori ut forma.

10. Praeterea, major est convenientia spiritus ad spiritum quam spiritus ad corpus. Sed spiritus non potestesse forma alterius spiritus. Ergo neque substantia spirituaUs potest esse forma corporis.

11. Praterea, Augustinus dicit, quod anima et Angelus sunt natura pares. of- ficio dispares. Sed Angelus non potest esse forma corporis. Ergo neque anima.

12. Praeterea, Boetius dicit in lib. De duah. naturis, cap. i, Pat. lat. t. LXIV, col. 1342: (( ^'atura est unumquodque ' informans specifica difTerentia. » Sed ea- dem est specifica difTerentia animae et Angeli, scilicet rationale. Ergoeademest natura: et sic idem quod prius.

13. Pra*terea, anima eodem modo se habet ad totum et partes; quia est tota in toto, et tota in qualibet parte. Sed substantia spiritualis, quae est intellectus, nullius partis corporis est actus, ut dici- tur in III De anima, com. vi. Ergo subs- tantia spiritualis non est forma totius corporis.

14. Praeterea, forma naturalis existens in corpore, non operatur extra corpus. Sed anima existcns iu corpore operatur extra corpus : dicitur enim in Concilio .\quilejensi * de mulieribus quae putant

se ad Dianam de nocte ire, quod eis ad- venit in spiritu quod putant se in corpore pati ; et sic etiam eorum extra corpus operatur. Non ergo substantia spiritualis unitur corpori ut forma naturalis ejus.

to. Pra:iterea, in lib. De articulis fidei dicitur : « Neque forma sine materia, ne- que materia sine forma subjectum esse potest. » Sed corpus est subjectum ali- quorum accidentium. Ergo corpus non est materiasine forma. Si igitur substan- tia spiritualis adveuit ei ut forma, sequi- tur quod duae formae erunt in uno et eo- dem; quod est impossibile.

16. Praeterea,, corruptibile et incorrup- tibile differunt genere; nec aliquid de eis diciturunivoce, ut patetper Philosophum ct Commentatorem ejus in X Metaph., com. XXVI. Plus ergo differt corruptibile et incorruptibile quam duo contraria, quae sunt species unius generis. Sed unum contrariorum uon est nec esse po- test forma alterius ; Boetius enim dicit, quod unum contrarium non juvat aliud ad esse. Ergo substantia spiritualis cum sit incorruptibilis, non juvat corpus cor- ruptibile ad esse ; et ita non est forma ejus, cum forma det esse materiae.

17. Praeterea, quidquid unitur alteri per id quod non est de cssentia ejus non unitur ei ut forma. Sed intellectus unitur corpori per phantasma, quod non est de ' substantia intellectus, ut Commentator dicit in III De anima, com. v et xxxvi. Ergo substantia spiritualis, quae cst in- tellectus, non unitur corpori ut forma.

18. Praeterea, omnis substantia spiri- tualis est intellectualis. Omnis autem subs- taiitia intellectualis est abstracta a mate- ria, cum per immunitatem a materia sit aliquid intellectuale. NuUa ergo substan- tia spiritualis est forma iu materia ; et ita non potest uniri corpori ut forma.

19. Praeterea, ex materia et forma fit unum. Si igitur substantia spiritualis unitur corpori ut forma, oportet quod ex spirituali substantia et corpore fiat unum. Formae ergo inteUigibiles quae recipiun- tur in intellectu, reciperentur in materia corporali; quod est impossibile; quia formae rcceptae in materia corporali, sunt inteUigibiles tantum in potentia. Non ergo substantia spiritualis unitur corpori ut forma.

Sed contra est quod Dionysius dicit

' 0 rnamquamqiiP rom. » Vido riratianum can. Episcopi.

* Ancyrauoaliis apud llcgiiioueui I'ruiuituscm. ^ Parni. omittit : « de. »

QUiEST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. II.

11

cap. IV De divin. nomin. § ii, Pat. grsec. lat. t. III, col. 693, quod anima est subs- tantia intellectualis habens vitam indefl- cientem. Sed anima est forma corporis, ut patet per ejus definitionem, quaj poni- tur in II De amma, com. vi. Ergo aliqua substantia spiritualis, sive intellectualis, unitur corpori ut forma.

Respondeo dicendum, quod difficultas hujus quffistionis ex hoc accidit, quia substantia spiritualis est qusedam resper se subsistens. Formae autem debetur esse in alio, id est in materia, cujus est actus et perfectio ; unde contra rationem substantise spiritualis esse videtur quod sit corporis forma; et propter hoc Grego- rius Nyssenus in suolib. quemZ>e anima fecit, imposuit Aristoteli, cap. vi, quod posuit animam non per se subsistentem esse, et corrumpi corrupto corpore, quia posuit eam entelechiam, quasi actum vel perfectionem physici corporis. Sed tamen si aUquis diligenter consideret, evidenter apparet quod necesse est aliquam spiri- tualem substantiam formam humani cor- poris esse. Manifestum est enim quod huic hOmini singulari, ut Socrati vel Platoni, convenit intelligere. Nulla au- tem operatio convenit alicui nisi per ali- quam formam in ipso existentem, vel substantialem vel accidentalem : quia nihil agit aut operatur nisi secundum quod est actu. Est autem unumquodque actu per formam ahquam vel substantia- lem vel accidentalem ; cum forma sit ac- tus; sicut ignis est actu ignis per ignei- tatem, actu calidus per calorem. Oportet igitur principium hujus operationis, quod est intelligere, formaliter inesse huic ho- mini ; principium autem hujus operatio- nis non est forma aliqua cujus esse sit dependens a corpore, et materiae obliga- tum sive immersum; quia haec operatio non fit per corpus, ut probatur in III De ayiima, com. vi; unde principium hujus operationis habet operationem sine com- municatione materiae corporalis ^ quo- niam unumquodque operatur secundum quod est; unde oportet quod esse iUius principii sit esse elevatum supra mate- riam corporalem, et non dependens ab ipsa. Hoc autem proprium est spiritualis substantiae. Oportet autem dicere, siprae- dicta conjungantur, quod quaedam spiri- tualis substantia, sit forma humani cor- poris.

Quidam vero concedentcs quod intelli- gere sit actus spiritualis substantiae, no- gaverunt iUam spiritualem substantiam uniri corpori ut forma. Quorum Averroes docuit intellectum possibUem, secundum esse, separatum a corpore; vidit tamen quod nisi esset aliqua unio ejus ad hunc hominem, actio ejus ad hunc hominem pertinere non posset. Si enim sint duse substantiae omnino disjunctae, una agente vel operante, alia non dicitur operari. Unde posuit intellectum illum, quem di- cebat separatum omnino secundum esse a corpore, continuari cum hoc homine per phantasmata, hac ratione, quia spe- cies intelUgibiUs, quae est perfectio intel- lectus possibilis, fimdatur in phantasma- tibus a quibus abstrahitur. Sic ergo hahet duplex esse ; unum in intellectu possibili, cujus est forma; et aliud in phantasmati- bus, a quibus abstrahitur. Phantasmata autem sunl in Iioc homine, quia virtus imaginativa est virtus in corpore, id est habens organum corporale. Ipsa ergo species inteUigibilis est medium conjun- gens intellectum possibilem homini sin- gulari. Sed haec continuatio nullo modo sufficit ad hoc quod hic homo singularis intelligat. Ut enim Aristoteles dicit in lib. III De anima, com. xxxviii et xxxix, phantasmata comparantur ad intellcctum possibUem sicut color ad visum. Sic igi- tur species intelligibiUs a phantasmatibus abstracta est in intelleclu possibili, sicut species coloris in sensu visus ; sic autem est in phantasmatibus intelligibUis spe- cies sicut species visibilis est in colore parietis. Per hoc autem quod species vi- sibiUs, quffi est forma visus, fundatur in colore parietis, non conjungitur visus parieti ut videnti, sed ut viso ; non enim per hoc paries videt, sed videtur. Non enim hoc facit cognoscentem, ut sit in eo forma cujus similitudo est in potentia cognoscente ; sed ut sit in ipso cognos- citiva potentia. Neque igitur hic homo per hoc erit intelligens quod sunt in eo phantasmata, quorum similitudo, quae est species intelligibilis, est in intellectu pos- sibili; sed sequitur per hoc quod sua phantasmata sint aliorum iutellecta. Sed oportet ipsum intellectum possibilem, qui est potentia intelligens, formaliter inesse huic homini ad hoc quod hic homo inteUigat. Yidetur etiam in ipsa ratione continuationis defecisse ; cum species in-

' Parm. : « corporaUs. Sic autem unumquod- que. »

12

UU.^EST. Ux\., 1)E SPIH. CREAT., ART. Jl.

telligibilis noii sit unum cum intellectu possibili nisi inquantum est abstracta a phantasmatibus; sic enim solum est in- tellecta in actu; secundum autem quod est in phantasmatibus, est intellecta so- lum in potentia. Per hoc igitur magis de- monstratur disjunctio intellectus possi- bilis a pliantasmatibus quam continuatio. Oportet enim illa esse omnino disjuncta_, qnorum uni aliquid uniri non potest, nisi fuerit ab altero separatum.

Hac igitur opinione rejecta tamquam impossibili , consideraudum est quod Plato efficacius posuit hunc hominem in- telligere, nec tamen substantiam spiri- tualem uniri corpori ut formam. Ut enim Gregorius Nyssenus narrat, Hb. XIII, qiii est De scientia et hb. XXXIl, qui est De natura, et lib. Y Dc natura homiyiis ', Plato posuit substantiam intellectivam^ (juae dicifur anima, uniri corpori per quemdam spiritualem contactum; quod quidem intelUgitur secundum quod mo- vens vel agens tangit motum aut passum, etiam si sit incorporeum. Ex qua ratione dicit Aristoteles in I De generat. , com. xlv, XLvii, Liii, quod quaedam tangunt et non tanguntur; quia agunt, et non patiuntur. Unde dicebat Plato, ut dictus (iregorius refert, quod homo non est aUquid com- positum ex anima et corpore, sed est anima utens corpore, ut intelUgatur esse in corpore quodammodo sicut nauta in navi. Quod videtur tangere Aristoteles in II De anima, cap. x. Sic igitur et hic homo intelUgit inquantiim liic homo est ipsa substantia spiritualis, quai est anima, cujus acfus proprius est inteUigere; hac tamen substantia forma corporis non exis- fente. Sed ad hujus rationis improbatio- nem unum sufficiat, quod Aristoieles in II Dc anima, com. xxv et xxvi, indu- cit directe contra hanc positionem. Si enim anima non uniretur corpori uf forma, sequeretui quod corpus et partes ejus non haberent esse specificum per animam ; quod manifesfc falsum apparet ; quia recedente anima non dicitur oculus aut caro et os nisi aequivoce, sicut oculus pictus * vellapideus. Uiide manifesfum est quod anima est forma ct quod quid erat esse hujus corporis ; id est a qua hoc cor- pus habet rationem suae speciei. Qualiter autem hoc cssc possit. inquirendum est.

Considerandumest autem, quod quauto aUqua forma est perfectior, tanto magis supergrediturmateriamcorporalem ; quod patet inducenti in diversis formarum or- dinibus. Forma enim elementi non habet aliquam operationem nisi quae fit per qua- Utates activas et passivas, quae sunt dis- positiones materiae corporaUs. Forma au- tem corporis mineralis habet aUquam operationem excedentem qualitates acti- vas etpassivas, quae consequitur speciem ex influentia corporis coelestis; ut quod magnes attrahit ferrum, et quod sapphy- raus ^ curat apostema UUerius autem anima vegetabiUs habet operationem, cui quidem deserviunt quaUtates activae et passivae organicae ; sed tamen supra posse hujusmodi qualitatum ipsa effec- tum proprium sortitur in nutriendo et au- gendo usque ad determinatum terminum, et aUahujusmodi complendo. Anima au- tem sensitiva ulterius habet operationem, ad quam nuUo modo se extendunt quaU- tates activae et passivae, nisi quatenus exiguntur ad compositionem organi per quod taUs operatio exercetur : ut videre, audire, appetere et hujusmodi. Perfectis- sima autem formarum, id est anima hu- mana, quae est finis omnium formarum naturaUum, hahet operationem omnino excedentem materiam, quae non fit per organum corporale, sciUcet inteUigere. Et quia esse rei proportionatur ejus opera- tioni, ut dicfum est, cum unumquodque operetur secundum quod cst ens; oportet quod esse animae humauae superexcedat materiam corporalem, et uon sit totaliter comprehensum ab ipsa; sed tamen aliquo modo attingatur ab ea. Inquantum igitur supergreditur esse materiae corporaUs, potensper se subsistere et operari, anima humana cst substantia spirifualis ; in- quantum vero attingitur a materia, et esse suum communicat iUi, est corporis forma. Attingitur autem a materia cor- parali ea ratione quodsemper supremum infimi ordinis attingit infimum supremi, ut patet per Bionysium cap. vii De divin. nomiyi., § iii, Pat. grxc. lat. t. II l, col. 871 ; et ideo anima humana quae est infima in ordine substantiarum spiritua- lium , esse suum communicare potest corpori humano, quod est dignissimum, ut fiat ex anima et corpore unum sicut

' Qui iamen non ost Grcgorii Nysson', sed Ne- tnesii, ut sa.>i)ius notatuiu.

= Al. ; « lictus. . * Al. : sappliyrui-,

QUiEST. UN., DE SPIR. CREAT., AHT. II.

i;}

ex forma et materia. Si vero substantia spiritualis esset composita ex materia et forma, impossibile esset quod esset forma corporis ' : quia de ratioue materiae est quod non sit in alio, sed quod ipsa sit primum subjectum.

Ad primum ergo dicendum, quod subs- tantia spiritualis, licet non comprehen- datur a corpore, attingitur tamen aliqua- liter ab eo, ut dictum est in corp. art.

Ad secundum dicendum, quod intelli- gere est operatio animae humanae secun- dum quod superexcedit proportionem materise corporahs; et ideo non fit per ahquodorganum corporale. Potesttamen dici, quodipsumconjunctum, idest homo, inteUigit, inquantum anima, quae est pars ejus formalis, habet hanc operatio- nem propriam, sicut operatio cujushbet partis attribuitur toti ; homo enim videt oculo, ambulat pede, et similiter inteUi- git per animam.

Ad tertium dicendum , quod habet anima esse subsistens, inquautum esse suum non dependet a corpore , utpote supra materiam corporalem elevatum ; et tamen ad hujus esse communionem reci- pit corpus ; ut sic sit unum esse animae et corporis, quod est esse hominis. Si autem secundum aliud esse uniretur sibi corpus, sequeretur quod esset unio acci- dentalis.

Ad qnartum dicendum, quod anima se- cundum suam essentiam est forma cor- porahs, etnonsecundumahquidadditum. Tamen inquantum attingitur a corpore, estforma; inquantum vero superexcedit corporis proportionem, dicitur spiritus, vel spiritualis substantia.

Ad quintum dicendum, quodnuhapars habetperfectionem naturap separataatoto. Unde anima, cum sit pars humanae naturae, non habet perfectionem suae naturae nisi in unione ad corpus ; quod patet ex hoc quod in virtute ipsius animae est quod tluant ab ea quaedam potentiae quae non sunt actus organorum corporahum, se- cundum quod excedit corporis proportio- nem; et iterum quod fluant ab ea poten- tiae quae sunt actus organorum, inquantum potest contingi a materia corporali. Non est autem aliquid perfectum in suanatura nisi actu explicari possit quod in eo vir- tute continetur, unde anima hcet possit esse et intehigere a corpore separata,

tamen non habet perfectionem suae na- tura3 cum est separata a corpore ; ut Au- gustinus dicit, XII Super Genes. ad liite- ram^ cap. xxxv.

Ad sextumdicendum, quod miraculum non accipitur ibi secundum quod dividi- tur contra naturalem operationem, sed secundum quod etiam ipsa naturaha opera miracula dicuntur, proutab incom- prehensibih divina virtute procedunt. Et hoc modo dicit Augustinus Super Joan. tract. XXIV , quod mirabilius est quod Deus ex paucis granis tantam segetum muhitudinem producit quae sufficiat ad totius humani generis satietatem, quam quod ex quinque panibus quinquc mihia hominum satiavit ^

Ad septimum dicendum, quod ihudper quod debilitatiir ahquid praeintellecta sua natura, non est naturale. Contingit ta- men plerumque quod ahquid est perti- nens ad naturam alicujus, ex quo sequi- tur in eo ahqua debihtatio aut defectus; sicut componi ex contrariis est naturah' animah ; ex quo sequitur in eo mors et corruptio. Et simihter naturale estanima' quod indigeat phantasmatibus ad intehi- gendum; ex quo tamen sequitur quod diminuatur in intehigendo a substantiis superioribus. Quod autem dicitur, quod auima a corpore praegravatur, lioc non est ex ejus natura, sed ex ejus corrup- tione, secundum iliud Sapient. ix, 15 : Corpns qnod corrumpitur aggravat ani- mam. Quod vero dicitur quod abstrahit se a nexibus corporahbus ut se intelligat, intelhgendum est quod abstrahit se ab eis quasi ab objectis ; quia anima intehi- gitur per remotionem omnis corporeita- tis ; non tamen ab eis abstrahitur secun- dum esse ; quinimmo quibusdam corpo- reis organis laesis , non potest anima directe nec se nec ahud intelligere, ut quando laeditur cerebrum.

Ad octavum dicendum quod quanto ahqua forma estaltior, tanto phis indiget a potentiori agente produci; unde cum anima humana sit altissima omnium formarum producitur a potentissimo agente, scihcet Deo; alio tamen modo quam ahae formae aquibuscumque agen- tibus. Nam aliae formae non sunt subsis- tentes ; unde esse non est earum, sed eis aliqua sunt ; unde fieri earum est secundum quod materia vel subjectum

Al. : « esset formalis. — Parm. : « corpora- ^ Sensus est Augustini. »

iis. »

14

QU.EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. II ET III.

reducitur de potentia in actum : et hoc est formam educi de potentia materisB absque additione alicujus extrinseci. Sed ipsa anima hah)et esse subsistens; undo sibi proprie debetur fieri ; et corpus tra- hitur ad esse ejus. Et propter hoc dici- tur, quod est ab extrinseco, et quod non educitur de potentia materiae. Unde patet solutio ad nonum.

Ad decimum dicendum, quod spiritus magis convenit cum spiritu quam cum corpore convenientia naturae ; sed con- vientia proportionis, quaerequiritur inter formam et materiam , magis convenit spiritus cum corpore quam spiritus cum spiritu; cum duo spiritus sint duoactus; corpus autem comparetur ad animam si- cut potcntia ad actum.

Ad undecimum dicendum, quod Ange- lus et anima sunt parcs natura generis, inquantum utrumque est intellectuahs substantia ; sed Angelus natura speciei est superior, ut patet per Dionysium, cap. IV Coplest. hierarchise, § ii, Val. grxc. lat. \. III, col. 179.

Ad duodecimumdicendum, quod « ra- tionale » proprie acceptum est differentia animae, non Angeh, sed magis «intellec- tuale, » ut Dionysius utitur ; quia Angehis non cognoscit veritatem per discursum rationis, sed simplici iutuitu , quod est proprie intelligere. Si tamen « rationale » large accipiatur, tuac dicendum est quod non est ultima differentia specifica, sed dividiturper aUas specificas differen- tias propter diversos gradus intelligendi.

Ad decimumtertium dicendum quod intcllectus non dicitur esse actus partis alicnjus corporis, inquantum est potcntia non utens organo ; ipsa tamen substantia aniniae unitur corpori ut forma, sicut dictum est.

Ad docimumquartum dicendum, quod illis muiieribus discursus dieitur accidere in spiritu ; non quod spiritus, id est substantia animae, extra corpus operetur; sed quia in spiritu, hoc est in phantas- tico anima^, hujusmodi visa formantur.

Ad decimumquintum dicendum, quod maleria sine forma , proprie loquendo, non potost osse subjoctum , seciindum quod subjoctum proprie dicitur aliquid ens actu; sed quod corpiis animatum sit ens actu, ut possit esse subjectum, non habet ab alia forma (piam ab anima, ut infra, art. seq., patebit.

Ad decimiimsextum dicendum quod corruptibile et incorruptibile non conve- niunt in gonere socundum consideratio- nom natiiralem, proptor divorsum modum essendi, et divorsam rationem potentiae in utroque ; licet possint convenire in gonore logico, quod accipitiir socundum intontionem intolligibilem solum. Anima autem hcet sit incorruptibilis, non tamon est in alio genero quam corpus ; quia cum sit pars humana^ naturgp, non compotit sibi esso in genero vol specie, vol esse personam aut hypostasim , sed com- posito, Unde etiam nec hoc aliquid dici potost,sipor «hocahquid» intolhgatur hy- postasis, vel persona, vel individuum in generoaut spocie collocatum. Sed si «hoc aliquid » dicatur omno quod potost por se subsistero, sic anima ost hoc aliquid.

Ad decimumseptimum dicondum, quod illa positio Commentatoris est impossibi- bilis, ut ostensum est.

Ad docimumoctaviim dicendum, quod de rationo substantiae intollectualis ost quod sit immiinisa matoria a qua depen- deat ejus esse siciit totahter comprehen- siim a materia ; unde nihil prohibet ani- mam esse substantiam intellectualem et formam corporis, ut supra dictum est.

Ad decimiimnoniim dicendum quod ex anima humana et corpore ita fit unum, quod cum ' anima superexcedit corporis proportionem, ex ea parte qua corpus excedit, attribiiitiir ei potentia intellec- tiva; unde non oportot quod spccios in- tolhgibilos quae siint in intellectu reci- piantur in materia corporali.

ARTICULUS III.

Utriim substantia spiritualis , q7tx est anima humana, uniatur corpori per medium.

Tertio quaeritur, iitrum siibstantia spi- rituahs, quae est anima hiimana, uniatur corpori por modiiim. Et vidotur quodsic. Dionysius enim dicit cap. viii Coelcst. hierar. § ii, Pat. grsec. lat. t. III, col. 239, quod suprema conjunguntur infimis per media. Sed inter substantiam spiritualem et corpus siint media anima vegetabilis et sensibilis. Ergo substantia spiritualis, quae est anima rationalis, unitur corpori mediante vegetabili et sonsibih.

2. Praeterea, Philosophus dicit in II Z><?

* Parm. : « quod tamen anima supcrexcedat... et ex ea parte. »

quj:st. un., de spir. creat., art. iii.

13

anima, com. vi, quod anima est actiis corporis organici physici potentia vitam habentis. Corpus ergo physicum organi- cum potentia vitam habens comparatur ad animam ut materia ad formam. Sed hoc, scilicet corpus physicum organi- cum, non est nisi per aliquam formam substantialem. Ergo illa forma substan- tialis, quaecumque sit, praicedit in materia substantiam spiritualem, quse est anima rationalis ; et eadem ratione aliae. forma; consequentes, quge sunt anima sensibi- lis et vegetabilis.

3. Praeterea, quamvis materia non sit genus, nec difTerentiaforma, quia eorum neutrum praedicatur de composito; geims autem et differentia de specie praedican- tur, tameii, secundum Philosophum in VIII Metaphys. com. vi, genus sumitur a materia, et differentia a forma. Sed ge- nus hominis est « animal » , quod sumitur a natura sensitiva ; difTerentia vero « ratio- nale, » quod sumitur ab animarationali. Natura ergo sensitiva se habet ad ani- mam rationalem ut materia ad formam. Sed natura sensitiva perficitur per ani- mam sensitivam. Ergo anima sensitiva praeexistit animae rationali in materia ; et eadem ratione omnes aliae formae prae- cedentes.

4. Praeterea, ut probatur in YIII P//ys., com. III , omne movens seipsum divi- ditur in duas partes, quarum una est movens, etalia mota. Sed homo etquod- libet animal est movens seipsum : pars autem ejus movens est anima : pars au- tem mota non potest esse materia nuda, sed oportet esse corpus ; quia omne quod movetur, est corpus, ut probatur VI Phys. (com. xxxii). Corpus autem est per ali- quam formam. Praeexistit ergo aliqua forma in materia ante animam; et sic idem quod prius.

3. Praeterea, Damascenus dicit, lib. III De fid. orth. cap. ii , Pat. grxc. lat. t. XCIV, col. 987, quod tanta est sim- plicitas divina3 essentiae, ut non con- gruat Verbum uniri carni nisi mediante aiiima. Distinctio ergo secundum simplex et compositum impedit quod aliqua non possint conjungi siiie medio. Sed anima rationalis et corpus maxime distant se- cundum simplex et compositum. Ergo oportet quod uniantur per medium.

G. Praeterea, Augustinus, (alius Auctor)

dicit in libro De spiritu et anima, cap. xiv, circa med., quod anima quae vere spi- ritus est, et caro quae vere corpus est, in suis extremitatibus facile et couvcnien- ter conjunguntur "; id est in phantastico animae, quod corpus non est, sed simile corpori , et sensualitate corporis, quae fere ^ spiritus est, quia sine anima fieri non potest, conjunguntur. ' Ergo anima conjungitur corpori per duo media ; sci- licet per phantasticum et sensualitatem.

7. Praeterea, in eodem libro, cap. xv in princ, dicitur : « Cum anima sit incor- porea, per subtiliorem naturam corporis sui, id estperignem et aerem, corpus ad- ministfat.» Eadem autem ratione corpus administrat qua ei unitur : deflcientibus enim his quibus administrat corpus , anima discedit a corpore^ ut Augustmus dicit, VII Super Genes. adlitt., cap. xix, a med. Ergo anima unitur corpori per medium.

8. Prffiterea, ea quae maxime differnii! non conjunguntur iiisi per medium. Scti corruptibile et incorruptibile maxime dif- ferunt, ut dicitur in X Metaphys., com. XXVI. Anima ergo humana, quae est in- coiTuptibilis, non unitur corpori corrup- tibiU nisi per medium.

9. Praeterea, philosophus quidam dicit in libro De differentia spiritus et animse, quod anima unitur corpori mediante spi- ritu. Unitur ergo ei per medium.

10. Praeterea, quae sunt diversa per es- sentiam non uniuntur sine medio. Opor- tet enim aliquid esse quod faciat ea unum, ut patet VIII Metaph., com. xv et xvi. Sed anima et corpus differunt per essentiam. Ergo non possunt uniri nisi per medium.

11. Praeterea, anima unitur corpori, ut perficiatur per hujusmodi unionem : quia forma non est propter materiam, sed materia propter formam. Perficitur autem anima ex unione corporis, praeci- pue quantum ad intelligere phantasti- cum ; inquantum scilicet intelligit abstra- hendo a phantasmatibus. Ergo unitur corpori per phantasmata, quae non sunt neque de essentia corporis, neque de es- sentia animae. Ergo anima uniturcorpori per medium.

12. Praeterea, corpus ante adventum animae rationalis in materno utero habet aliquam formam. Adveniente autem anima

* Parm. : « distinguuntur; et. »

2f>

arm.

vere. »

16 QU^ST. UX., DE SPIR. CREAT.. ART. Ifl.

rationali, non est dicere quod illa forma m\ih. De (/e)ierationel,com.s.xv e\xxxiy,

deficiat ; quia neque cedil in nihilum, ne- facilius aer convertitur in ig-nem quam

que esset dare in quid rediret. Ergo aqua, propter hoc quod convenit cum eo

forma ahqua praeexistit in materia aute in una qualitate, scihcet calore. Cumergo

animam rationalem. ex aere fit ignis, oportet quod maneat

13. Praeterea, in embryone ante ad- idem calor specie : quia si differret specie ventum animae rationalis apparent opera calor ignis et calor aeris, essent octo vitae, ut patet in XYI De a?iima/ibi(s, hb. qualitates primae, et non quatuor tantum. De gener. anitnalimn, cap. iv. Sed opera Eadem enim ratio esset de aliis qualitati- vitae non sunt nisi ab anima. Ergo alia bus, quarum quaelibet in duobus elemen- anima praeexistit in corpore ante adven- tis invenitur. Si ergo dicatur quod rema- tum animae rationalis; et sic videtur quod neat idem specie, sed differens numero; anima rationalis uniatur corpori mediante non erit facilior conversio aeris in ignem alia anima. quam aquae in ignem; quia forma ignis

14. Praeterea, cum abstrahentium non habebit corrumpere duas qualitates in sit mendacium, ut dicitur in II Phijsicor., aere sicut in aqua. Relinquitur ergo quod com. XIX , oportet corpus de quo Ma- sit idem calor numero. Sed hoc non po- thematiciloquuntur, aliqualiteresse. Cum test esse nisi praeexistente aliqua forma ergo non sit separatum a sensibilibus, substantiali, quae utrobique remanet sequitur quod sit in sensibilibus. Sed ad una, et conservat subjectum caloris hoc quod sit corpus, requiritur forma unum : non enim potest esse accidens corporeitatis. Ergo formacorporeitatis ad unum numcro, nisi subjectum fuerit minus praeintelligitur incorpore humano, unum. Oportet ergo dicerequod ante for- quod est corpus sensibile, ante animam mam corporis simplicis, prseintelligatur humanam. in materia aliqua forma substantialis.

15. Praeterea, in YII Mctaphysic. com. Multo igiturmagis ante animam rationa- xxvn, dicitur, quod omnisdefinitio habet lem.

partes ; et quod partes definitionis sunt 20. Praeterea, materia prima, quantum

formae. In quolibet ergo definito oportet est de se, indifferenter se habet ad omnes

esse plures formas. Cum ergo homo sit formas. Si igitur non praeexistant quae-

quoddam definitum, necesse est in eo dam formae et dispositioncs ante alias per

ponere plures formas ; et ita aliqua forma quas approprietur ad hanc formam vel ad

praeexistit ante animam rationalem. illam, non magis recipietur in ea haec

16. Praeterea, nihil dat quod non ha- forma quam illa.

bet. Sed anima rationalis non habet cor- 21. Praterea, materia unitur formae per

poreitatem, cumsit incorporea. Ergo non potentiam qua ei potest subesse. Sed po-

dat homini corporeitatem ; et ita oportet tentia illa non est idem quod essentia

quod homo habeat hoc ab alia forma. materia; : sic enim esset a^qualis simpli-

17. Praeterea, Commentator dicit, quod citatis cum Deo, quod est sua potentia. materia prima prius recipit formas uni- Cadit ergo aliquidmedium intermateriam versales qnam particulares, utpote prius et animam et quamlibet aliam formam. formam corporis quam formam animati Sed contra est in libro De ecclesiasticis corporis; et sic dcinceps. Cum ergo dogmatibus, cap. xv, in princ. : « Neque animahumanasituItimaforma,etmaxime duas in homine animas dicimus : unam spccifica, videtur quod praesupponat alias animaIem,quapcorpusvivificet,aIiamspiri- formas universales in materia. tualem, qua? rationem ministret.» Ex hoc

IS. i'ra^terea, Commentator dicit in sic arguitur. Sicut homo est in genere

\\hro De substantia orbis, cap. i, amed., animalis, ita est in genere animati cor-

quod dimcnsiones praecxistuut in materia poris et substantiae. Sed per unam et eam-

ante formas elcmcntares. Scd dimcnsio- dem formam, quae est anima, est homo

ncs sunt accidentia, ct praesupponunt ali- et animal, ut praedicta auctoritate patet.

quam formam substantialem in materia; Ergo, eadem ratione, per unam et eam-

alioquin esse accidentale praecederet esse dem formam coUocatur in omnihus gene-

substantiale. Ergo ante formam simpliois ribus superioribus; et sic non praeexistit

elcmcnti praeexistit iu materia aliqua ante animam aliqua forma in materia. alia forma substantialis. Multo igitur for- Praeterea, plus distat Deus et anima,

lius ante animam rationalem. quam anima et corpus. Sed in mysterio

19. Praiterea, secundum Pbilosophum Incarnationis Yerbum est unitum animae

QUiEST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. III.

17

immediatc. Ergo multo fortiiis anima po- test uniri corpori immcdiate.

Pra^tcrea, mcdium oportet participare cum utroque extremorum. Sed non po- test esse aliquid quod parlim sit corporalc et partim spirituale. Ergo non potest ali- quidcadere medium inter animamet cor- pus.

Prffiterea, Magister dicit in i distint. II libri Sententiarum, quod unio animae ad corpus est exemplum iliius beatae unionis qua anima beata conjungitur Deo V Sed illa conjunctio fit sine medio. Ergo et ista unio.

Praeterca, Philosophus dicit in I De anima, text. com. xc, quod corpus non continet animam, sed magis anima cor- pus ; et dicit ibidem Commentator, quod anima est causa continuitatis corporis. Sed continuitas corporis dependet a forma substantiali ^, per quam corpus est corpus. Ergo ipsa anima rationalis est forma in homine, qua corpus est cor- pus.

Prseterea, efficacior est et virtuosior anima rationalis quam forma simplicis elementi. Scd a forma simphcis elementi habet corpus simplex quidquid substan- tialiter est. Ergo multo fortius ab anima corpus humanum ; et sic non prsecxistit ahqua forma, vel ahquod medium.

Respondeo dicendum quod liujus qusestionis vcritas aliqualitcr depcndet expraemissa, art. praeced.. Si enim anima rationahs unitur corpori sohim per con- tactum virtualem, ut motor, ut ahqui po- suerunt, nihil prohibebit dicerc quod sint multa media inter animam et corpus ; et magis inter animam et materiam primam . Si vero ponatur anima uniri corpori ut forma, necesse est dicerc quod uniatur ei immediate. Omnis enim forma, sive substantiahs, sive accidentahs, unitur materiee vel subjecto. Unumquodque enim secundumhoc estunum, sccundum quod est ens : est autem unumquodque ens actu per formam, sive sccundum csse substantiale, sivc secundum essc acciden- tale ; unde omnis forma est actus ; et per consequens est ratio unitatis qua aliquid est unum. Sicut igitur non est dicerc quod sit aliquod ahud medium quo ma- teria habeat esse per suam formam; ita nonpotcst dici quod sit ahquod ahudmc- dium uniens formam materiae vel sub-

jecto. Secundum igitur quod anima cst forma corporis, non potest esse ahquid medium intcr animam ct corpus. Secun- dum vero quod est motor, sic nihil pro- hibet ibi ponere muUa media ; manifeste enim anima pcr corpus movet aha mcm- bra, et etiam per spiritum movet corpus. Sed tunc dubium rcstat, quod sit pro- prium suhjectum anima? quod compare- tur ad ipsam sicut matcria ad formam. Circa hoc est duplex opinio. Quidam cnim dicunt, quod suut multae formae substan- tiales in eodem individuo, quarum una suhsternitur alteri ; et sic materia prima non cst immediatum subjectum ultima? formae substantialis, sed subjicitur ei mc- diantibus formis mediis; ita quod ipsa matcria, secundum quod est sub forma prima, cst subjectum proximum formae secundae; et sic deinceps usque ad ulti- mam formam. Sic igitur subjectum animaj rationalis proximum est corpus pcrfectum anima scnsitiva ; cthuic unitur animarationahsimmediateut forma. Aha opinio est, quod in uno individuo non est nisi una forma substantiahs ; et secun- dum lioc oportet dicere, quodper formam substantialem, quae est forma humana, habet hoc individuumnon solum quod sit homo^ sed quod sit animal, et quod sit vi- vum, et quod sit corpus, et substantia ct ens ; et sic nuha aha forma susbtantiahs praecedit in hoc homine animam huma- nam, et per consequens necaccidentahs; quia tunc oportcrct dicere, quod materia prius pcrficiatur per formam accidcntalem quam substantialem ; quod est impossi- bilc ; oportet enim omne accidens fundari in substantia. Ilarum autem duarum opi- nionum diversitas ex hoc procedit, quod quidam ad inquirendam veritatem de na- tura rerum processerunt ex rationibus intehigibihbus; et hocfuit propriumPlato- nicorum ; quidam vero ex rebus sensibi- hbus ; et hoc fuit proprium Philosophiae Aristotelis, ut dicit Simplicius in Cotn- mento super prxdicamenta . Considcra- verunt Platonici ordinem qucmdam gcne- rum ct specierum; et quod superius po- test intelhgi sinc infcriori, sicut homo sine hochominc, et animal sinc hominc, et sic deinccps. Existimaverunt etiam quod quidquidest abstractum inintehectu sit abstractum in re ; ahas videbatur eis quod intehectus abstrahens csset falsus

* Sensus est Magistri.

XIY.

^ Al . ; « substantialiter. »

18

QVJEST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. III.

aut vanus, si nulla res abstracta ei res- ponderet ; propter quod etiam credide- runt mathematica esse abstracta a sensi- bilibus, quia sine eis intelliguntiir. Unde Plato ^ posuit hominem abstractum ab his hominibus , et sic deinceps usque ad ens etunum et bonum, quodposuit summam rerum virtutem. Yiderunt enim quod semper inferius particularius est suo su- periori, et quod natura superioris parti- cipatur in inferiori ; participans autem se habet ut materiale ad participatum ; unde posuerunt quod inter abstracta quanto aliquid est universalius, tauto est formalius. Quidam vero secundum eam- dem viam ingredientes, ex opposito po- suerunt quod quanto aliqua forma est universalior, tanto est magis materialis. Et haec est positio Avicebroninlibro Fo?i- tis vitx\ posuit enim materiam primam absque omni forma, quam vocavit mate- riam universalem, et dixit eam commu- nem substantiis spiritualibus et corpora- libus : cui dixit advenire formam univer- salem quae est forma substantia". Mate- riam autem sic sub forma substanticB existentem in aliquo sui ^ dixit recipere formam corporeitatis, alia partc ejus, qua3 pertinet ad spirituales substantias, sine hujusmodi forma remanente : et sic deinceps posuit in materia formam sub forma secundum ordinem gcnerum ct specierum usque ad ultimam specicm specialissimam. Et haec positio, quamvis videatur discordare a prima, tamem se- cundum rei veritatem cum ea concordat, ct est sequestris ^cjus. Posucrunt enim Platonici, quod quanto aliqua causa est universalior et formalior^ tanto ejus per- fectio in aliquo individuo magis est subs- tracta * ; undc efTectum primi abstracti, quod est bonum, posuerunt materiam primam, ut supremo agenti respondeat primum subjectum; et sic deinceps se- cundum ordincm causarum abstractarum et formarum parlicipatarum in materia, sicut universalius abstractum est forma- lius, ita univcrsalior forma participata est materialior. Sed ha'c positio, secun- dum vera Philosophiae principia, qua^ consideravit Aristoteles,est impossibilis. Primo quidem, quia nullum individuum substantia' cssct simplicitor unum. Xon cnim lit simpliciter uuum ex duobus ac- tibus, sed ex potentiaet actu, inquantum

id quod est potentia, fit actu ; et propter hoc Iiomo albus non est simpliciter uuum ; sed animal bipes est simpliciter unum, quia hoc ipsum quod est animal, est bipes, Si autem esset seorsum animal et seorsum bipes, homo non esset unum, sed plura, ut Philosophus argumentatur in III et YIII Metaph., com. xv. Manifes- tum est ergo, quod si multiplicarentur multae forma^ substantiales in uno indi- viduo substantiae, individuum substantiae non esset unum simpliciter, sod secun- dum quid, sicut homo albus. Secundo vero, quia in hoc consistit ratio acciden- tis quod sit in sebjecto; ita tamen quod per subjectum intelligatur aliquod ens actu, et non in potentia tantum; secun- dum quem modum forma substantialis non est in subjecto, sed in materia. Cui- cumque ergo formae substcrnitur aliquod ens actu quocumque modo, illa forma est accidens. Manifestum est autem quod quaelibet forma substantialis, qusecumque sit, facit ens actu, et constituit; unde sequitur quod sola prima forma, quaj ad- venit materiae, sit substantialis , omnes vero subsequenter advenientes sint acci- dentales. Nec hoc excluditur per hoc quod quidam dicunt quod prima forma est in potcntia ad secundam; quia omne subjectum comparatur ad suum accidens ut potentia ad actum. Completior etiam esset forma corporalis qua» praistaret susceptibilitatem vita?, quam illa quai non pra^staret. Unde si forma corporis inani- mati facit ipsum esse subjectum, multo magis forma corporis potentia vitam ha- bentis facit ipsum esse subjeclum ; et sic anima esset forma in subjecto, quod est ratio accidentis. Tertio, quia sequcretur quod in adcptione postremai formai, non csset generatio simpliciter, sed secun- dum quid tantum. Cum enim gencratio sit transmutatio de non esse in esse, id simpliciter generatur quod fit cns, sim- pliciter loquendo, de non entc simpliciter. Quod autcm praeexistit ens actu, non po- test fieri ens simplicitcr; sed potest fieri ens Iioc, ut a]I)uni vel magnum ; quod est fieri secundum quid. Cum igitur forma praecedens in materia faciat esse actu, subscqucns forma non faciet esse simpli- citer, scd essc hoc, ut csse hominem vel asinum vcl plantam. Et sio non crit gc- neratio simphciter. Et proptcr hoc omne s

' Parm. * Parm.

1 unde posuerunt. " « suo. »

> Parm. : « sequcia. d • Al. : « abstracta. »

UU.EST. TIN., DE SPIH. CREAT., AHT. III.

19

antiqui, qui posueruiit materiam primam esse aliquid actu, ut ignem, aerem aut aquam, aut aliquid medium, dixe- runt quod fleri nihil erat nisi alterari ; et Aristoteles eorum dubitationem solvit ponendo materiam esse in potentia tan- tum; quam dicit esse subjectum genera- tionis et corruptionis simpliciter. Et quia materia nunquam denudatur ab omni forma ; propter hoc quandocumque reci- pit unam formam, perdit aliam, et e con- verso. Sic ergo dicimus quod in hoc ho- mine non est aha forma substantiahs quam anima rationahs ; et quod per eam homo non solum est homo, sed animal, et vivum, et corpus, et substantia et ens. Quod quidem sic considerari potest. Formaenim est similitudo agentis in ma- teria. In virtutibus autem activis et ope- rativis hoc invenitur quod quanto ahqua virtus est altior, tanto in se plura com- prehendit, non composite, sed unite ; si- cut secundum unam virtutem, sensus communis se extendit ad omnia sensibi- lia quae secundum diversas potentias sensus proprii apprehendunt. Perfectio- ris autem agentis est inducere perfectio- rem formam ; unde perfectior forma facit per unum omnia quee inferiores faciunt per diversa, et adhuc amphus ; puta, si forma corporis inanimati dat materiae esse, et esse corpus ; et forma plantee dabit ei et hoc, et insuper vivere; anima vero sensitiva et hoc, insuper et sensibile esse ; anima vero rationalis et hoc, et in- super ralionale esse. Sic enim inveniun- tur differre formae rerum naturahum se- cundum perfectum et magis perfectum, ut patet intuenti omnibus' generibus et speciebus rerum naturahum. Propter quod species comparantur numeris, ut dicitur in YIII Metaph., com. 10 : quorum species per additionem et sublractionem unitatis variantur. Unde etiam Aristotcles in II De anmia, com. xxx et xxviii dicit, quod vegetativum eet in sensitivo, et in- tellectivum in vegetativo, sicut trigonum in tetragono, et tetragonum in penta- gono ; pentagonum enim virtute continet tetragonum : habet eniin hoc et adhuc amplius : non autem quod seorsum in pentagono sit id quod est tetragoni, et id quod est pentagoni proprium, tamquam duae figurae. Sic etiam anima intellectiva virtute continet sensitivam, quia habet

hoc, et adhuc amplius ; non tamen ita quod sint duae animae. Si autem diceretiir quod anima intellectiva differret per es- sentiam a sensitiva in homine, non pos- set assignari ratio unionis animae intel- lectivae ad corpus; cum nulla operatio propria animae intellectivae sit per orga- num corporale.

Ad primum ergo dicendum quod auc- toritas Dionysii intelhgenda est de causis agentibus, non de causis formalibus.

Ad secundum dicendum quod cum forma perfectissima det omnia quae dant formae imperfectiores, et adhuc amplius; materia, prout ab ea perficitur eo modo perfectionis quo perficitur a formis imper- fectioribus, consideratur ut materia pro- pria etiam ilhus modi perfectionis quarn addit perfectior forma super alias ; ita tamen quod non intelligatur haec distinc- tio in formis secundum essentiam, sed solum secundum intelligibilem rationem. Sic ergo ipsa materia, secundum quod intelligitur ut perfecta in esse corporeo susceptivo vitae, est proprium subjectum animae.

Ad tertium dicendum quod cum ani- mal sit id quod vere est homo, distinctio naturae animalis ab homine iion est se- cundum diversitatem realem formarum, quasi aha forma sit per quam sit animal, et superaddaturalteraperquam sithomo; sed secundum rationes intelligibiles. Se- cundum enim quod intelligitur corpus perfectum in esse sensibili ab anima, sic comparatur ad perfectionem ultimam, quae est ab anima rationah, inquantum hujusmodi, utmateriale ad formale. Cum enim genus et species significent quas- dam intentiones inteUigibiles, non requi- ritur ad distinctionem speciei et generis distinctio realis formarum, sed intelligi- bilis tantum.

Ad quartum dicendum quod movet corpus per cognitionem et appetitum ; vis autem sensitiva et appetitiva in ani- mali habent determinatum organum; et sic ab illo organo incipitmotus animalis, quodest cor; secundum Aristotelem lib. II De gener.animal., cap. iv. Sic igitur una pars animalis est movens, et altera est mota ; ut pars movens accipiatur primum organum animae appetitivae, et reliquum corpus sit motum. Sed quia in homine movent voluntas et intellectus, quae non

Parm. omittit : « omnibus generibus elc. »

20 OU^ST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. III.

sunt alicujus organi actus , movens erit medium aliquodligans et uniens. Anima

ipsa anima secundum partem intellecti- autem et corpus non sunt hujusmodi,

vam ; motum autem corpus secundum cum utrumque naturaliter sit pars homi-

quod est perfectum ab ipsa anima in nis ; sed comparantur ad invicem ut ma-

esse corporeo. teria ad formam, quarum unio est imme-

Ad quintum dicendum quod in incar- diata, ut ostensum est.

natione Verbi anima ponitur medium in- Ad undecimum dicendum quod anima

ter Vcrbum et carnem, non necessitatis, unitur corpori ut perficiatur non sohim

sed congruentia?; unde et separata anima quantum ad intelligerephantasticum, sed

a carne in morte Christi, remansit Yer- etiam quantum ad naturam speciei, et

bum immediate carni unitum. quantum ad ahas operationes quas exer-

Ad sextum dicendum quod liber ille cet per corpus. Tamen dato quod solum

non est Augustini, nec est multum au- propter intelligere phantasticum ei uni-

thenticus, etin hocverbo satis improprie retur, non sequeretur quod unio esset

loquitur;utrumque enim ad animamper- mediante phantasmate ; sic enim unitur

tinet, et phantasticum et sensualitas; ta- anima corpori propter intelligere, ut per

men dicitur sensualitas ad carnem re- eam homo intelligat ; quod non esset, si

ferri, inquantum est appetitus rerum ad fieret unio perphantasmata, utostensum

corpus pertinentium; phantasticum au- est supra.

tem ad animam, inquantum in eo sunt Ad duodecimum dicendum quod cor-

simihtudines corporum sine corporibus. pus antequam animetur habet aliquam

Ha^c autem dicuntur esse media inter formam : illa autem forma non manet

animam et carnem, non prout anima est animaadveniente. Adventus enim animse

forma corporis, sed prout est motor. est per quamdam generationem ; gene-

Ad septimum dicendum quod adminis- ratio autem unius est non sinc corrup-

tratio corporis pertiuet ad animam in- tione alterius ; sicut cum rccipitur forma

quantum est motor, non inquantum est ignis in materia aeris, desinit esse actu

forma. Etlicel ea quibus anima adminis- in ea forma aeris, et remanet in potentia

trat corpus sint necessaria ad hoc quod tantum. Nec est dicendum quod forma

anima sit in corpore, ut propria; disposi- fiat vel corrumpatur; quia ejus est fieri

tiones talis materiae, non tamen propter et corrumpi, cujus est esse; quod non

hoc sequitur quod eadem sit ratio admi- est forma? ut existentis, sed sicut ejus

nistrationis et formalis unionis ; sicut quo aliquid est. Unde et fieri non dioitur

enim eadem est secundum substantiam nisi compositum , inquantum reducitur

anima quai est motor et forma , sed dif- de potentia in actum.

fert ratione ; ita et eadem sunt quae sunt Ad decimumtertium dicendum quod

necessaria ad unionem formalem et ad in embrvone apparcnt qusdam opera

administrationem , licet uou secundum vita^ ; sed quidam dixerunt hujusmodi

eamdem rationem. opera esse ab anima matris. Sed hoc est

Ad octavum dicendum quod por hoc impossibile ; quia de ratione operum vitae

quod anima diffort a corporc ut oorrupti- cst (]uod sint aprinoipio intrinseco ; quod

bile ab incorruptibili non tollitur quin est anima. Uwidi^m vero dixcrunt quod

sit forma ejus, ut ex supradictis patet; a principio inest anima vegetabilis ; et

nnde sequitur quod immediate uniatur. illa eadem, cum fuerit magis perfecta, fit

Ad nonum dicendum quod anima dici- anima scnsitiva, et tandcm fit anima in-

turuniri oorpori per spiritum, inquantum tellectiva, sed per actionem exterioris

est motor ; qnia primum ' quod movctur agcntis quod est Deus. Sedhocest impos-

ab anima in corpore, est spiritus, ut sibile. Primo , quia sequeretur quod

Aristoteles dicit in libro De causa tnotua forma substantialis reciperet magis et

ammalium cap. vi; tamen etiam ille li- minus, et quod gcneratio esset motus

ber non est magnee auctorifatis. continuiis. Sccundo, quia sequeretur ani-

Ad decimum dioendum quod si aliqua mam rationalcm esse corruptibilem, cum

duo sunt divcrsa pcr essentiam, ita quod vegetabilis ct sonsiliilis oorruptibiles sint,

utrumque habcat naturam suai spcoiei dum pouilur fundanientum anima^ ratio-

completam, non possunt uniri nisi per nalis cssc substantia vegetabilis et scn-

Al. : « principium. »

QU^ST. TIN., DE SPIR. CREAT., ART. III. 21

sibilis. Non autem dici potest quod sint cundumrationemformaBuniversalisquam

tres animae in uno corpore, ut ostensum specialis ; sicut prius intellig-itur aliquid

est. Relinquitur crgo dicendum quod in ens quam vivum, et vivum quam ani-

generatione hominis vel animalis sunt mal, et animal quam homo.

multae generationes et corruptiones sibi Ad decimumoctavum dicendum quod

invicem succedenies. Adveniente enim quodlibet esse generis vel speciei conse-

perfectiori forma, deficit imperfectior. Et quuntur propria accidentia iUius generis

sic cum in eml»ryone primo sit anima ve- vel speciei ; unde quando jam materia

getativa lantum, cum perventum luerit intelhgitur perfecta secundum rationem

ad majorem perfectioncm, toUitur forma hujus generis quod est corpus, possunt

imperfecta, et succedit forma perfectior, in ea inteUigi dimensiones, quee sunt

quae est anima vegetativa et sensitiva si- propria accidentia liujus generis ; et sic

mul; et uUimo cedente, succedit uUima consequentur ordinem inteUigibilem in

forma completissima, qua) est anima ra- materia, secundum diversas ejus partes,

tionalis. diversae formse elementares.

Ad decimumquartum dicendum quod Ad decimumnonum dicendum quod

corpus matliematicum dicitur corpus abs- idem specie calor est in igne et aere ;

tractum ; unde dicere corpus mathemati- quia quajUbet qualitas specialiter attri-

cum esse in sensibilibus, est dicere duo buitur uni elemento in quo est perfecte;

opposita simul, ut Aristoteles argumen- et per concomitantiam vel derivationem

tatur in Illil/eto/j/i., com. VI, contraquos- aUeri, tamen imperfectius. Cum ergo ex

dam Platonicos hoc ponentes. Nec tamen hoc aere fit hic ignis, calor manet idem

sequitur quod abstrahentium sit menda- specie, sedaugmentatus; nontamenidem

cium , si corpus mathematicum sit tan- numero, quia non manet idem subjec-

tum in intellectu; quia non intelligit in- tum. Nec hoc facit ad difficultatem con-

tellectus abstrahens corpus aliquod esse versionis, cum corrumpatur per accidens

non in sensibiUbus; sed inteUigit ipsum, ex corruptione subjecti, et non ex con-

non intelligendo sensibilia; sicut si quis trarietate agentis.

inteUigat hominem non intelligendo ejus Ad vicesimum dicendum quod mate-

risibilitatem^ non mentitur; mentiretur ria prout nuda consideratur se habet

autem, si intelligeret hominem non esse indifTerenter ad omues formas, sed de-

risibilem. Dico tamen quod si corpus terminatur ad speciales formas per vir-

mathematicum esset in corpore sensi- tutem moventis, ut traditur in II De ge-

bili, cum corpus mathematicum sit di- werfl;^?o??e,com. Lin.Et secundumordinem

mensionale, tantum pertineret ad genus intelligibilem formarum in materia est

quantitatis; unde non requireretur ad ordoagentiumnaturalium. Interipsaenim

ipsum aliquaforma substantialis. Corpus corpora coelestia unum est universalius

autem quod est in genere substantiae activum quam alterum; nec universalius

habet formam substantialem, quse dici- agens agitseorsum ab inferioribus agen-

tur corporeitas^ quaj non est tres dimen- tibus, sed ultimum agens proprium agit

siones, sed quaecumque forma substan- in virtute omnium superiorum. Unde non

tialis, ex qua sequuntur in materia tres imprimunturadiversisagentibus diversae

dimensiones ; et haec forma in igne est formae in uno individuo ; sed una forma

igneitas, in animali anima sensitiva, et est quae imprimitur a proximo agente,

in homine anima inteUectiva. continens in se virtute omnes formas prae-

Ad decimumquintum dicendum quod cedentes; et materia, secundum quod

partes definitionis sunt partes formae vel consideratur perfecta sub ratione formae

speciei, non propter realem differentiam universalioris et accidentium consequen-

formarum, sed secundum distinctionem tium, fit propria ad subsequentem per-

intelligibilem, ut dictum est ad tertium. fectionem.

Ad decimumsextum dicendum quod Ad vicesimumprimum dicendum quod

licet anima non habeat corporeitatem in cum unumquodque genus dividatur per

actu, habet tamen virtute, sicut sol ca- potentiam et actum, ipsa potentia, quae

lorem. est in genere substantiae, materia est ,

Ad decimumseptimum dicendum quod sicut forma actus ; unde materia non sub-

ordo iUe quem Commentator tangit, est est formae mediante alia ' potentia. secundumrationeminteUigibilemtantum;

quia prius inteUigitur materia perfici se- i Paim. : « aliyua. »

22

QU.€ST. UxN., DE SPIH. CREAT., AHT. IV.

ARTICULUS IV.

Utrum tota anima sit in qualibet parti corporis.

anima sentit et videt in ccelo, ubi non est. Non est ergo necessarium animam esse in qualibet corporis parte.

7. Praeterea, secundum Philosoplium lib. II ro/J2c.,cap. III, moventibus*uobis, moventur ea quge in nobis sunt. Contin- Quarto quaBritur, utrum tota anima sit git autem unam partem corporis moveri iu qualibet parte corporis. Et videtur quod alia quiescente. Si ergo aiiima est in qua- non. Dicit enim Aristoteles in libro De libet parte corporis, sequitur quod simul causa motus animalium, cap. vii : « JNi- movcatur et quiescat; quod videtur im- liil opus est in unoquoque corporis essc possibile^.

animam_, sed in quodam corporis princi- 8. Prseterea, si anima est in qualibet

pio existere. » In natura autem nihil est parte corporis, unaqusque pars corporis

Irustra. Non est ergo auima in qualibet parte corporis.

2. Praeterea, ex corpore et anima cons- tituitur animal. Si igitur in qualibet parte corporis esset anima, quaehbet pars ani-

immediatum ordinem habebit ad ani- mam, et sic non dcpendent aliae partes a corde ; quod est contra Hieronymum Su- pcr Matthxum cap. xv, super illud : De cordc cxeunt cogitatiimcs, qui dicit quod

malis esset animal ; qiiod est inconve- principale hominis non est in cerebro

niens.

3. Praeterea, in quocumque est subjec- tum, et proprietas subjecti. Sed omnes potentia3 animae sunt iii essentia animae, sicut et proprietates in subjecto. Ergo si anima esset in qualibet parte corporis, sequeretur quod in qualibet parte corpo-

secundum Platonem^ sed in corde secun- dum Christum.

9. Praeterea, nulla forma quae requirit determinatam figuram, potest esse ubi non est illa figura. Sed anima est in cor- pore secundum determinatam figuram : dicit enim Commentator iii I Dc aninui,

ris essent omnes potentiae animae ; et sic com. i.ii, quod quolibet corpus animalis

auditus erit in oculo, ct visus in aure ; quod est inconveniens.

4. Praetcrea, nulla forma quae requirit dissimilitudinem partium, invenitur iii qualibet parte; ut patet de forma domus, quaj non est iu quacumque parte domus, sed intotadomo : forma^vero quaiuonre- quirunt dissimilitudinem partium , sunt

habet figuram propriam. Et hoc mani- festatur iu spcciebus animalium: mem- l)ra enim leoiiis non ditrerunt a mem- bris cervi ^ iiisi propter diversitatem aiii- mae. Ergo cum in parte iion inveniatur figura totius, anima iion erit iii parte. Et hoc cst quod idem Commentator dicit in eodem libro, quod si cor Iiabet natu-

in singulis partibus, ut forma aeris et ram recipiendi animam quiahabet talem

ignis. Anima aiitem est forma requircns figuram, manifestum est quod pars ejus

dissimihtudincm partium, ut patet in om- non recipit illam animam, quia non habet

nibus auimatis. Ergo anima non cst in talem figuram.

qualibet parte corporis. 10. Praeterea, quaiito aliquid est ma-

5. Prieterea, nulla forma qiiae extendi- gis abstractum, tanto minus detevmina-

tur sccundum extensionem materia^, cst tur ad aliquod corporalc. Sed Angelus

tota iu qualibct parte suae matcriae. Sed est magis abstractus quam anima : de-

anima extenditur sccundum extensionem terminatur aiitem Angelus ad aliquam

mati^ria^; dicitur cuim in libro Dc fiuan- partcm mobilis quod movet, et non est

titate (Diimx : ((Tantam' a^stimo esse ani- in qiialil)et partc ejiis ut patet per Philo-

mam,quantam- cam spatia corporis esse pluim in VIII P/ii/sic, com. lxxxiv, ubi

patiuntur. » Ergo anima non est tota dicit quod motor ca4i non est in centro.

iu qualibet parte corporis.

G. Pra'terea, ([uod anima sit in quali- bct corporis parte, pra'cipuc videtur cx hoc quod inqualibet 'corfjoris parte agit. Scd auima opcratur ubi non cst : quia, ut Augustinus dicit Ad Volusia)ium cp. iii,

scd in quadam partc circumferentiae. Multo minus igitur anima est in qualibet parte sui corporis.

11. 1'raeterea, si, in quacumque parte corporis est operatio anima', est ipsa " auima; pari rationc in quacumque parte

' l'.iriii. : (I laincii. » ^ l*arni. : o (luantum. n ' Parni. : (( molis. »

* Parm. : (( inconvcnions. >< ■' \\. : « corvi. »

• Parm. omittit : « ipsa. »

QUJIST. UN., JJE SPIR. CREAT., ART. IV. 23

corporis est operatio visivae poteiitiae, ibi litas videlur posse ei attrihiii nisi virtutis.

est ipsa visiva potentia. Sed operatio vi- Sed non estin qualibet parte corporis se-

sivae potentiae esset in pede, si ibi esset cundum suas potentias, in quibus consi-

organum visivae potentiae; unde quod de- deratur totalitas virtutis cjus. Non ergo

sit operatio visiva, erit propter defectum in qualibet parte corporis est tota anima.

organi tantum. Eiit igitur ibi potentia 18. Praeterea, quod aliquid possitesse

visiva, si ibi sit anima. totum in toto et in omnibus partibus,

12. Praeterea, si anima est in quali- videtur provenire ex ejus simplicitate ; bet parte corporis, oportet quod ubicum- in corporibus tamen hoc videmus non que sit aliqua pars corporis, ibi sit ani- posse accidere (a). Sed anima nou est ma. Sed pueri crescentispartes incipiunt simplex^ sed composita ex materia et esse per augmentum ubi prius non erant. forma. Ergo non est in quahhet parte Ergo et anima ejus incipit esse ubi prius corporis. Probatio mediae. Philosophus non erat. Sed hoc videtur impossibile. in II Metaph., reprehendit ponentes ma- Tribus enim modis aliquid incipit esse teriam corporalem primum principium, ubi prius non erat. Aut per hoc quod de quiaponebant solumelementacorporum, novofit; sicut cum anima creatur et in- non corporum autem non. Igitur incor- funditur corpori. Autper propriam trans- poreorum est etiam aliquod elementum. mutationem; sicut cum corpus transfer- Sedelementum estmateriale principium. tur de loco ad locum. Aut per transmu- Ergo etiamsubstantiae incorporeae, ut An- tationem alterius in ipsum, sicut cum gelus et anima, habent materiale princi- corpus Ghristi incipit esse inaltari. (Juo- pium.

rum nullum dicipotest. Ergo anima non 19. Praeterea, quaedam animalia decisa

est in quaUbet parte corporis. vivunt. Non est autem dicere quod altera

13. Praeterea, anima non est nisi in pars vivat per totam animam. Ergo nec corpore cujus est actus. Est autem actus ante decisionem tota anima erat in illa corporis organici, ut diciturll Dc anima^ parte, sed pars animae.

com. VI. Cum igitur non quaelibet pars 20. Praeterea, totum et perfectum idem

corporis sit corpus organicum ; non erit est, ut dicitur in III Phys. com. lxui. Per-

in qualibet parte corporis. fectum autem est quod attingit propriam

14. Praeterea, plus differunt caro et os virtutem, ut dicituretiam in III Physic, unius hominis quam duae carnes duorum com lxiv. Propria autem virtus animae. hominum. Sed anima una non potest es- secundum intellectum est quod non est se in duobus corporibus diversorum. actus alicujus partis corporis. Non ergo Ergo non potest esse in omnibus partibus anima est tota in qualibet parte corporis. uniiis hominis. Sed contra est quod dicit Augustinus

15. Praeterea, si anima est in qualibet in III De Tinn., quod anima in toto tota parte corporis, oportet quod ablata qua- est, et in qualibet ejusparte, tota. cumqueparte corporis, vel auferatur ani- Praeterea, Damascenus dicit II De fid. ma, quod patet esse falsum, cum rema- orth. et lib. III, Pat. grsec. lat. t. XCIY, neat homo vivens ; vel transferatur de col. 870, quod anima ibi est ubi opera- illa parte ad alias ; quod est impossibile, tur; sed anima operatur in qualibet parte cum anima sit simplex, et per conse- corporis, quia quaelibet pars corporis nu- quens immobilis. Non ergo est in quali- tritur, augetur et sentit. Ergo anima est bet parte corporis. in qualibet parte corporis.

16. Pra3terea,nu]lumindivisibile potest Praeterea^ anima est majoris virtutis essenisiinindivisibili,cumlocumoporteat quam formae materiales. Sed formae ma- aequari locato. In corpore autem contin- teriales, ut ignis aut aeris, sunt in quali- git signare infmita indivisibilia. Si igitur bet parte. Multo igitur magis anima. anima sit in qualibet parte corporis; se- Praeterea, in \\}i)YQ De spiritu et anima, quetur quod sit in infinitis : quod esse cap. ix, inprinc. dicitur, quodanimaprae- non potest, cum sit finitae virtutis. sentia sua vivificat; sed quailibet pars cor-

17. Prseterea, cum anima sit simplex poris vivificatur ab anima. Ergo anima absque quantitate dimensiva, nulla tota- est cuilibet parti corporis praesens.

(a) Sic corporeum elementum , quamvis sit nibus partibus. — Parm. autem hichabet : « Nam simplex, non potest esse totum in toto etin om- hoc in corporibus. »

24

QU.EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. IV.

Respondeo dicendum quod veritas hujus quaestionis ex praecedentibus de- peudet. Osteasum est cnim prius quod anima unitur corpori non solum ut mo- tor, sed etiam ^ ut forma. Posterius vero ostensum est quod anima non prajsup- ponit alias formas substantiales inmate- ria, quae dent esse substantiale corpori aut partibus ejus ; sed et quod - totum corpus etomnes ejuspartes habent esse substan- tiale et specificum per animam ; qua re- cedente, sicut non manet homo aut ani- mal, aut vivum; ita non manet manus, aut oculus, aut caro, aut os, nisi aequi- voce, sicut depicta aut lapidea. Sic igitur cum omnis actus sit iu eo cujus est ac- tus , oportet animam , quae est actus, quia •' est forma corporis, et non solum motor totius corporis et omnium par- tium, esse in toto corpore et in quahbet cjus parte. Sed tamen ahter sehabet ad * totum corpus et ahter ad partes ejus. Anima enim totius quidem corporis actus cst primo et per se ; partium vero in or- dine ad totum. Adcujus evidentiam con- siderandum, quod cum materia sit propter formam, talem oportet esse materiam ut compctit formae. In istis rebus corrupti- Ijilibus formae imperfectiores, qua^ sunt debihoris virtutis, habent paucas opera- tiones, ad quas non requiritur partium dissimihtudo; sicut patet in omnibiis ina- nimatis corporibus. Anima vero, cum sit forma altioris et majoris virtutis, potest esse principium diversarum operationum, ad quarum executionem requiruntur dis- similes partes corporis. Et ideo omnis anima requirit diversitatem organorum in partibus corporis cujus est actus ; et tantomajoremdiversitatem,quantoanima fuerit pcrfectior. Sic igitur formae inhmce uniformitcr perficiunt suam. materiam ; sed anima difformiter, ut ex dissimihbus partibus constituatur intcgritas corporis cujus primo et per se anima est actus.

Sed restat inquirendum quod dicitur, totam animam csse in toto, ct totam in singulis partibus. Ad cujus evidentiam considerandum est quod triplex totahtas invenitur. Prima quidem est mauifestior secundum quantitatcm, prouttotum quan- tum dicitur, quod natum est (hvidi in partcs quautitatis : et ha'c totahtas non

potest attribui formis nisi per accidens, inquantum scihcet per accidens dividun- turdivisionequantitatis, sicut albedodivi- sione superflciei. Sed hoc est iharum tan- tum formarum quae coextentae '^ dicuntur quantitati ; quod ex hoc competit ahqui- l)us formis, quia habent materiam simi- lem et in toto et in parte ; unde formae quae requirunt magnam dissimhitudinem in partibus, non habent hujusmodi exten- sionem et totahtatem, sicut animae, praf- cipue animahum perfectorum. Secunda autem totalitas attenditur secundum per- fectionem essentiae, cui totahtati etiam respondent partes essentiae ; physicequi- dem in compositis materia et forma ; lo- gice vero genus et ditlerentia; qu« qui- dem perfectio iu formis accidentalibus re- cipit magis et minus, non autem in sub- stantiahbus. Tcrlia autem totahtas est secuudum virtutem. Si ergo loqueremur de ahqua forma habente exteusionem in materia, puta de albedine, possemus di- cere quod est tota in quahbet parte tota- htate essentia? et virtutis, non autem tota- hlate prima, quae est ei per accidens; si- cut tota ratio speciei ahjcdinis invenitur in quahbet parte superticiei, non autem tota quantitas quam liabet per accidens, sed pars in parte. Anima autem, et pra?- cipue humana, uon habet extensionem in materia ; uude in ea prima totahtas lo- cum non habet. Rehnquitur ergo quod secundum totahtatem essentiap. simphci- ter enuntiari possit esse tota in quahbet corporis ])arte. non autem secuudum to- taiitatem virtutis; quia partes diHbrmitcr perficiuntur ab ipsa ad diversas operatio- nes ; ahqua ° enim operatio est ejus^ sci- hcct intehigere, quam per nullam partem corporis exequitur. Uude sic accepta to- tahtate auima? secundum virtutem, non solum non est tota in quahbet parte cor- poris', sed nec est tota in toto : quia vir- tus anima3 capacitatem corporis excedit, ut supra dictum cst.

Ad primum ergo diccndum, quod Phi- losophus ilji loquitur de anima quantum ad potentiam motivam, quae primo fuu- datur iu corde.

Ad secundum dicendum, quod anima non est in quaHbct parte corporis primo ct pcr sc, scd in ordiue ad totum, ut dic-

' Parm. otiiillit : « ctiam. » * Parm. : « et. »

' Parm. omitlit : « qiiia est forma curporis, et xion solum molor. »

'i Parm. : « liabct totuin corpus. ad auimam. » 5 Parm. : • coextenduntiir. » ^ Parm. : « ct aliqua opcralio. » ' l^arm. omiltit : « corporis. »

QU^ST. UN., DE SPIH. CREAT., ART. IV.

25

tum in corp. art. ; et ideo non qiiaelibet pars animalis est animal.

Ad tertium dicendum quod secundum Philosophum in Ubro De somno el vigilia cap. I, antemed., cujus est potentia, ejus est actio. Unde potentiffi illse quarum operationes non sunt sohus animaj, sed conjuncti, sunt in organo sicut in sub- jecto; in anima autem sicutin radice. So- lum autem illai potentise sunt in anima sicut in subjecto, quarum operationes anima non per organum corporis exequi- tur; qdse tamen sunt animae secundum quod excedit corpus. Unde non sequitur quod in quahbet parte corporis sint om- nes potentise animaj.

Ad quartum dicendum quod forma domus, cum sit accidentalis, nondatesse speciflcum siuguhs partibus domus, si- cut dat anima singuhs partibus corporis ; et ideo non est simile.

Ad quintum dicendum quod auctori- tas iha non sic intehigitur quod anima humana extendatur secundum extensio- nem corporis; sed quod virtualis animae quantitas non porrigitur in majorem quantitatem quam corporis.

Ad sextum dicendum quod omnis ope- ratio aliquo modo accipitur ut media in- ter operantem et objectum ' operationis ; vel reahter, sicut in ihis actionibus quai procedunt ab agente in ahquod extrinse- cum transmutandum ; vei secundum mo- dum inteUigere et velle, et hujusmodi, quae licet sint actiones in agente manen- tes, ut dicitur in IX Metaph., cap. xvi, tamen significantur per modum aliarum actionum, ut ab uno tendentes in aliud. Sic ergo cum dicitur aliquis operari liic vel ibi, dupliciter potest intelligi. Uno modo quod per hujusmodi adverbium de- terminetur verbum, ex quo operatio exit ab agente ; et sic verum est quod anima ubicumque operatur, ibi est. Aho modo ex ea parte qua operatio intelligitur ter- minari ad alterum ; et sic non ubicum- que operatur, ibi est : sic enim sentit et videt in coelo, inquantum coelum sentitur et videtur ab ea.

Ad septimum dicendum quod anima moto corpore movetur per accidens, et non per se. Non est autem inconveniens quod aliquid simul moveatur et quiescat per accidens secundum diversa ; esset au-

tem inconveniens, si per se simiil quies- ceret et moveretur.

Ad octavum dicendumquodlicetanima sit actus cujuslibet partis corporis, non tamcu uniformiter omnes partes corporis perflciuntur ab ea, ut dictum est; sed una altera principalius et perfectius.

Ad nonum dicendum quod anima per determinatam figuram dicitur esse in corpore, non quod figura sit causa quare sit in corpore; sed potius figura corpo- ris est exanima; undeubi non est figura conveniens huic animse, non potest esse haec anima. Sed aham figuram requirit anima in toto corpore, cujus est actus in ordine ad totum , sicut dictum cst. Unde in animalibus in quibus figura par- tis fere est conformis figurae totius, pars recipit animam ut quoddam totum ita quod ^ decisa vivit. In animalibus tamen pcrfectis, in quibus figura partis mul- tum differt a figura totius, pars nonreci- pit animam sicut totum et primum per- fectibile, ut decisa vivat; recipit tamen animam in ordine ad totum, ut conjuncta vivat.

Ad decimum dicendum quod Angelus comparatur ad corpus coeleste quod mo- vet, non sicut forma, sed sicut motor; unde non est simile de ipso et de anima, quae est forma totius et cujuslibet partis.

Ad undecimum dicendum, quod si es- set oculus in pede, esset ibi potentia vi- siva, quia haec potentia est actus talis organi animati. Remoto autem organo, remanet ibi anima, non tamen potentia visiva.

Ad duodecimum dicendum quod aug- mentum non fit sine motu locah, ut dicit Philosophus IV Physic; unde augmen- tato puero, sicut aliquapars corporis in- cipit esse per se ubi prius non erat, ita anima per accidens, et per transmuta- tiouem suam, inquantum per accidens movetur, moto corpore.

Ad decimumtertium dicendum quod corpus organicum est perfectibile ab anima primo et per se; singula autem organa et organorum partes, ut ^ in or- dine ad totum, sicut dictum est in corp. art.

Ad decimumquartum dicendum quod caro mea cum carne tua magis conve- nit secundum rationem speciei, quam

' la cod. Mazarin. 396 : « subjectum. ' Parm. : « totum : quare. »

' Parm. omittit : « ut. »

26

QU.€ST. UN., DE SPIR. CKEAT., ART. IV ET V.

caro mea cum osse meo ; sed secundum analogiam ad totumest e converso. Nam caro mea et os meum possunt ordinari ad unum totum coustituendum, non au- tem caro mea et caro tua.

Ad decimumquiutum dicendum quod praecisa parte uon sequitur quod aufera- tur anima, vel quod ad aliam partem transmutetur; nisi poneretur quodin illa sola parte anima esset ; sed sequitur ([uod illa pars desinat perfici ab anima totius.

Ad decimumsextum dicendum quod anima non est indivisibilis ut punctum babens situm in continuo ; contra cujus rationem esset in loco divisibili esse ; sed anima est indivisibilis per abstractionem a toto genere continui ; unde non est contra ejus rationem, si sit in aliquo di- visibili toto.

Ad decimumseptimum dicendum quod anima ex boc quod est iudivisibilis, se- quitur quod non Iiabeat totabtatem quan- titatis ; nec propter boc relinquitur quod sit in ea sola totalitas potentiarum : est euim in ea totalitas secundum essentiae ratiouem, ut dictum est in corp. art.

Ad decimumoctavum dicendum quod Philosopbus in libro illo intendit inquirere de principiis omnium entium, non solum matcrialibus, sed etiam formalibus, ef- flcientibus, et finalibus ; et ideo redar- guuntur ab ipso antiqui uaturales, qui posuerunt tanlum causam materialem, qua?. non babet locum in rebus incorpo- ralibus ; et sic nou poterant ponere prin- cipia omnium ontium. Non ergo intendit dicere quod sit aliquod elementum ma- teriale rcrum incorporalium; sed quod illi sunt reprebendendi qui principia re- rum incorporalium neglexerunt, pouen- tes causam materialem tantum.

Ad dccimumnonum dicendum quod in iUis animalibus qua? decisa vivunt, est unaanima in actu, et mult» in poten- tia; per decisionem autem reducuntur in actum multitu(Uuis, sicut contingit in omnibus formis qua^ babeut extcnsionem in materia.

Ad vicesimum dicendum quod cum dicitur anima csse tota in qualibet parte, accipitur totum et perfeclum secundum rationem essentiae, et non secundum ra- tionem potentiae, seu virtutis, ut ex su- pradictis patet.

ARTICULUS Y.

Utrum aliqua substantia spiritualis creata, sit non unita corpori.

Ouinto quapritur, utrum aliqua subs- tantia spiritualis crcata sit non unita corpori. Et videtur quod non. Dicit enim Origenes I Periarc/ion, cap. vi, in fm. : (( Solius Dei, id cst Patris et Filii et Spiritus sancti, proprium est ut absque ulla corpo- reae societatis adjectione intelligatur exis- tere. » Nulla ergo substantia spirituabs creata potest esse corpori non unita.

2. Praeterea, I'ascbasius ^ Papa dicit, quod spiritualia sine corporalibus subsis- tere non possunt. Non est ergo possibile spirituales substantias non unitas corpo- ribus esse.

3. Prffiterea, Rernardus Super can., ser. V, inquit : (( Liquet omnem spiritum creatum corporeo indigere solatio.» Mani- festum est autem quod cum natura non deficiat in necessariis, multo minus de- ficit Deus. Non orgo spiritus creatus sine corpore invenitur.

4. Praiterea, si aliqua substantia spi- ritualis creata est ^ omniuo corpori non unita, necesse cst quod sit supra tempus ; tempus enim corporalianon excedit. Sed substantiae spirituales creatifi non omniuo sunt supra tempus. Cum enim ex nibilo creatae sint, et per consequens a non esse incipiant, necessc est eas vertibilcs esse, ut possint deficere in non esse, nisi ab alio continerentur. Quod autem potest in non osse doficere, non omuino est supratempus; potest enim nunc esse, et in alio nunc non esse. Nonestergo pos- sibile aliquas creatas substantias absque corporibus esse.

5. Praptcrea, Angeli quaedam corpora assumunt. Corpus autem assumptum ab Angelo, movetur ab eo. Cum igitur mo- veri secundum locum pra^supponat sen- tire et vivero, ut patct in 11 Dc aninia, com. xxvni, xxix, xxxi, videtur quod corpora assumpta ab Angelis sentiant et vivant, ol ita sint corporibus naturaliter uniti ; de quibiis tamen maxime viJetur quod sint a corporibus absoluti. NuIIa ergo spiritualis substantia creata est cor- pori non unita.

6. Prapterea, Angelus naturaliter est

*Inco(j. Mazarin. : « Paschalis. »

* Al. : • non cst. »

QUJIST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. V.

27

perfectior qiiam anima. Perfectius autem est quod vixit et dat vitam quam illud quod vivit tantum. Cum igitur anima vivat, et det vitam corpori per hoc quod estforma ejus ; videtur quod multo fortius Angelus non solum vivat, sed etiam uniatur alicui corpori cui det vitam ; et sic idem quod prius.

7. Praeterea, manifestum est quod An- geli singularia cognoscunt ; alioquin frustra hominibus in custodiam deputa- rentur. Non possunt autem singularia cognoscere per formas universales : quia sic ffiqualiter se haberet eorum cognitio ad praeteritum et fnturum, cum tamen futura cognoscere sohus Dei sit. Cognos- cunt igitur AngeU singularia per formas particulares, quae requirunt organa cor- poralia sibi unita in quibus recipiantur. Ergo AngeH habent organa corporaUa sibi unita ; et sic nuUus spiritus creatus videtur esse omnino a corpore absokitus.

8. Praeterea, principium individuatio- nis est materia. Angeli autem sunt quae- dam individua : aUoquin non haberent proprias actiones ; agere enim per mate- riam est. Cum igitur non habeant mate- riam ex qua sint, ut supra, aii. 1 , dictum est; videtur quod habeant materiam in qua, scilicet corpora quibus uniuntur.

9. Praeterea, cum spiritus creati sintin substantiae fmitae, necesse estquod sint in determinato genere et specie. Est igitur in eis invenire naturam universalem spe- ciei. Ex ipsa autem natura universaU non habent quod individuentur. Ergo oportet esse aliquid additum per quod indivi- duentur. Hoc autem non potest esse aU- quid materiale, quod intret compositio- nem AngeU ; cum AngeU sint immateria- les substantiae, ut supra, art. 1, dictum est. Necesse est ergo quod addatur eis aUqua materia corporalis, per quam indi- viduantur; et sic idem quod prius.

10. Praeterea, substantiae spirituales creatae non sunt materiatantum, quia sic essent in potentia solum, et non haberent aUquam actionem; nec iterum sunt com- positee ex materia et forma , ut supra, art. 1, ostensum est. ReUnquitur igitur quod sint formaj tantum. De ratione au- tem formae est quod sit actus materiae cui unitur. Videtur ergo quod spirituales substantiae uniantur materiffi corporaU.

H. Praeterea, de similibus simile est

judicium. Sed aliquae spirituales substan- tiae creatae sunt unitae corporibus. Ergo omnes.

Sed contra est quod Dionysius dicit cap. IV De div. nom. § i, Pat. grgec. lat. t. III, col. 694, quod Angeli sunt incor- porales et immateriales.

Praeterea, secundum Philosophum in VII Physic, si aliqua duo inveniuntur conjuncta, quorum uiium sine altero in- veniri potest ; oportet et alterum sine aUo inveniri. Invenitur enim aliquid movens motum; unde si aliquid est motum non movens, invenitur etiam aliquid movens noii motum. Sed invenitur aliquid com- positum et substantia corporali et spiri- tuali. Cum igitur inveniatur aliquod cor- pus sine spiritu , videtur quod aliquis spiritus inveniri possit corpori non uni- tus.

Praeterea , Richardus de S. Victore, lib. III De Trin., cap. ix, sic argumen- tatur : Iii divinis pUires inveniuntur per- sonae in una natura. In rebus autem hu- manis una persona in duabus naturis, scilicet anima et corpore. Ergo et inve- nitur medium ; scilicet quod sit una per- sona in una natura ^ : quod non esset, si natura spiritualis corpori uniretur.

Praeterea, Angelus est in corpore as- siimpto. Si ergo corpus aliud sibi natu- raliter uniretur, sequeretur quod duo corpora simul essent in eodem ; quodest impossibile. Sunt ergo aliquae spirituales substantiae creatae non habentes corpora naturaliter sibi unita,

Respondeo dicendum quod quia nos- tra cognitio a sensu incipit, sensus au- tem corporalium est ; a principio ho- mines de veritate inquirentes solum naturam corpoream capere potuerunt , intantum quod primi naturales ^ philo- sophi nihil esse nisi corpora existima- bant. Unde et ipsam animam corpus esse dicebant. Quos etiam secuti videntur Manichaei haeretici , qui Deum lucem quamdam incorpoream per inflnita dis- tinctam spatia esse existimabant. Sic etiam et Anthropomorphitae, qui Deum Uneamentis humani corporis flguratum csse astruebant, nihU uUra corpora esse suspicabantur. Sedposteriores philosophi rationabiliter per intellectum corporalia transcendentes ad cognitionem incor- poreae substantiae pervenerunt. Quorum

* Al. : « quod sit una natura », inlermediis omis- sis. y>

- Al. : « materiales. »

28 QU^ST. UN., DE SPIR. CREAT., ERT. V.

Anaxagorasprimus,quiaponebataprinci- plures substanfias separatas, Cum enim

pio omnia corporalia invicem esse im- in coelo appareant multi motus, quorum

mixta,coactusfuit poneresupracorporalia quemlibet poneljat esse uniformem et

aliquod incorporeum non mixtum, quod perpetuum; cujuslibetautemmotus opor-

corporalia distingueret et moveret. Et tet esse aliquemproprium finem; exquo

hoc vocabat intellectum distinguentem et finis talis motus debet esse substan-

moventem omnia, quem nos dicimus tia incorporea, consequens fuit ut pone-

Deum. Ex lib. I Physic., com. xxiii ; et ret multas substantias incorporeas ad

WUP/ii/sic, com. XXXVII ; et UlDeanim., invicem ordinatas secundum naturam et

com. IV. Plato vero, dialog. X Dc repu- ordinem coelestium motuum ; nec ultra

hlic, , est alia via usus ad poncndum in eis ponendis processit, quia proprium

substantiasincorporeas.Existimavitenim ejus philosophiai fuit a manifestis non

quod ante omne esse participans, ne- discedere.

cesse est poiiere ahquid abstractum par- Sed istaj via non sunt nobis miihum

ticipatum. Unde cum omnia corpora scn- accommodae : quia iieque pouimus mix-

sibiha participent ea quae de ipsis prsdi- tionem sensibiliiim cum Anaxagora, ne-

cantur, scihcet naturas generum et spc- que abstractionem universahum cum

cicrum ct ahorum univcrsahter de ipsis Phitone^ ncquc perpetuitatemmotuscum

dictorum, posuit hiijusmodi uaturas abs- Aristotele. Unde oportct nos ahis viis

tractas a sensibihbus per sc subsistentcs, procedere ad manifestationem propositi.

quas substantias separatas nominabat. Primo igitur apparet csse ahqiias subs-

Aristoteles vero, XIII i)/etoyj/?., text.xLiv, tantias omnino a corpore absolutas cx

processit ad ponendum substantias in- perfcctione universi. Talis enim videtur

corporeas separatas cx perpetuitate cce- esse universi pcrfectio, iit iion desit ei

lestismotus. Oportet enimcoelcstis motus aliqua natura quam possibile sitessc;

aliqucm hiicm poiiere. Si autem finis ali- propter quod (ienes. i, singula dicnntur

cujus motus non semper eodem modo se bona, omnia autem simiil valde bona.

habeat, sed moveatur per se vcl per ac- Manirestum est autem quod si aliqua duo

cidens , necessc est illum motum non suiit, quorum unum cx aUero uon de-

scmper uniformitcr se habere ; undc mo- pcndcat secundum suamrationem, possi-

tus naturalis gravium et levium magis bile cst illud sine alio iuveniri; sicut ani-

iutenditur cum appropinquatad hocquod mal secundum suam rationem nou de-

est esse in loco proprio. Yidemus autem pendet a rationah; unde possibile est

in motibus cuelestium corporum sempcr inveniri animalia non rationalia. Est au-

iiniformitatem servari ; ex quo existima- tem de ratione substantiae quod per se

vithujus uniformismotuspcrpetuitatem. subsistat; quod nullo modo dcpendet a

Oportebat igitur ut ponerct fincm hujus corporis rationc, eum ratio corporis quai-

molus non moveri nec per sc nec per ac- dam accidentia, scilicet dimensioncs ,

cidens. Omnc autcm corpus, vcl quod cst aliquo modo respiciat, a quil)us non cau-

in corpore, mobile est per se vel per satur subsisterc. Rehnquitur igitur quod

accidens. Sic ergo ncccssarium fiiit quod post Deum, qui iion continetur in aliciuo

ponerct aliquam substantiam oinnino a genere, invcniantur in gcncre substantiaj

corpore separatani, qua". csset fliiis inotus aliqua' substautia» a corporibus absoluta?.

ccElestis. In lioc autem vidcntur trcs prae- Secundo potcst idcm considerari ex or-

dietae positiones diirerrc, quod Anaxago- dine rcrum, qui talis esse invenitur ut

ras non babuit necessc ponere secundum ab iino cxtrcmo ad alterum non perve-

principia ab eo supposita nisiunam subs- niatur nisi permedia; sicut sub corpore

tantiam incorpoream. Plato autem ne- ctelesti iiivenitur immediate ignis, sub

cessehabuitponcremultas, et ad invicem (juo aer, sub quo aqua, sub qua ' terra,

ordinatas sccundum multitudinem et or- sccundum scilicet convenientiam nobili-

dincm gcneruin et spccierum et ahorum, tatis ct subtilitatis Iiorum corporum. Est

quae abstracta ponebat; posuit enim pri- autem in siimmo rerum vcrtice id quod

miim abstractum, quod csseiitiahfer csset cst omnibus modis simplex et iiniim, sci-

lionum et unum, ct consccjucnfcr (hver- licct Dcus. Non igitur possibile cst quod

S(js ordines intehigibilium el iutellec- immediate sub Deo collocetur corporalis

tuum. Aristoteles autein, loc. cit., posuil substantia, quae cst omnino composita et

* Parin. : « sub quo. »

QU/EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. V. 29

divisibilis ; sed oportet ponere multa me- qiiidam propter se, ut anima rationalis ;

dia per quae deveniatur a summa simpli- quidam propter nos, ut Ang-eli qui in cor-

citate divina ad corpoream multiplicita- poribus assumptis nobis apparent.

tem; quorummediorumaliqua sunt subs- Ad quartum dicendum quod substan-

tantiae incorporeae corporibus non unita?, tise spirituales creatae quantum ad suum

aliqua vero substantiae incorporeae corpo- esse ponuiitur mensurari aevo, licet eo-

ribus unitae. Tertio apparet idem ex pro- rum motus tempore mensurentur, secun-

prietate intellectus. Manifestum est enim dum ilkid Augustini, Super Genes. ad

quod intelligere est operatio quae per cor- litternm, lib. YIIl, cap. xx, xxn, xxni,

pus fieri non potest, ut probatur in III quod Deus movet creaturam spiritualem

Be anima, com. vi; unde oporlet quod per tempus. Quod autem dicitur quod

substantia cujus est haec operatio, habeat possit verti in non esse, non pertinet ad

esse non dependens a corpore, sed supra aliquam potentiam in eis existentem,

corpus elevatum; sicut enim est unum- sed ad potentiam agentis. Sicut enim an-

quodque, ita operatur. Si erg-o aliqua tequam essent, poterant esse per solam

substantia intelligens corpori uniatur, potentiam agentis ; ita possunt non esse

hoc non erit ei ' inquantum est intelli- per solam potentiam Dei, qui potest sub-

gens, sed secundum aliquid aliud : sicut trahere manum conservantem. In eis

supra art. ii et iii dictum est, quod ne- vero nulla est potentia ad non esse, ut sic

cessarium est, animam humanam uniri tempore mensurentur, sicut quae possunt

corpori, iiKiuantumindiget operationibus moveri. Licet autem non moveantur;, ta-

per corpus exercitis ad complementum men tempore mensurantur.

intellectualis operationis, prout intelligit Ad quintum dicendum quod moveri

a phantasmatibus abstrahendo ; quod qui- secundum locum a movente intrinseco et

demacciditintellectualioperationi, etper- conjuncto praesupponit sentire et vivere.

tinet ad imperfectionem ipsius, ut ex his Sic autem non moventur corpora ab An-

quae sunt intelligibilia solum in potentia, gehs assumpta. Unde ratio non se-

scientiam capiat; sicut est de imperfec- quilur.

tione visus vespertilionis, quod necesse Ad sextum dicendum, quod vivere et

habeat videre in obscuro. Quod autem dare vitam etreclive, nobilius est quam

per accidens adjungitur alicui, non in vivere taiitum ; sed dare vitam formaliter,

omnibus cum eo invenitur. Oportet etiam hoc est ignobilioris substantiae quam ea

quod ante esse imperfectum in aliquo quae vivit per se subsistendo sine corpore.

genere inveniatur id qiiod est perfectum Ksse enim illius intellectualis substantiae

in genere illo ; quia perfectum est natu- quae est forma corporis, est magis infi-

raliter prius imperfecto, sicut actus po- mum^ et affme corporeae naturae, intan-

tentia. Relinquitur igitur quod oportet tum ut possit ei communicari.

ponere aliquas substantias incorporeas Ad septimum dicendum quod Angeli

corpori non unitas, utpote nonindigentes cognoscunt particularia per formas uni-

aliquo corpore ad intellectualem opera- versales quse sunt similitudines rationum

tionem. idealium, quibus Deus et universalia et

Ad primum ergo dicendum quod in singularia cognoscit. Nec tamen oportet

hoc non est auctoritas Origenis reci- quod cognoscant singularia futura, quae

pienda; quia multa in libro erronea lo- nondum participaverunt materiam et for-

quitur, sequens opiniones antiquorum mam, quae repraesentatur per species in-

philosophorum. tellectus angelici. Secus est autem de in-

Ad sectmdum dicendum quod Pascha- tellectu divino, qui in nunc aeternitatis

sius ^ loquitur de spiritualibus quibus constitutus, totum tempus uno intuitu

sunt annexa temporalia, cum quorum circumspicit.

venditione vel emptione ipsa spiritualia Ad octavum dicendum quod materia

emi vel vendi intelliguntur ; jura enim est individuationis principium, inquan-

spiritualia vel consecrationes noii per se tum non est nata in alio recipi. Formae

seorsum subsistunt a corporalibus vel vero quae natae sunt recipi in aliquo sub-

temporalibus, quae eis annectuntur. jecto, de se individuatae esse non possunt ;

Ad tertium dicendum quod omnis spi- quia quantum est de sui ratione, indiffe-

ritus creatus indiget solatio corporeo; rens est eis quod recipiantur in uno, vel

* Parm. omittit : * ei. » ^ Cod. Mazarin. : « Paschalis. »

30

QU.^ST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. V ET VL

pluribns. Sed si aliqua forma sit quse non sit in aliquo receptibilis, ex hoc ipso in- dividuationem habet, quia non potest iu pluribus esse, sed ipsa sola manet iu seipsa. Unde Aristoteles, in Yll MetapJi., contra Platonem arguit, quod si formce rerum sint abstractae, oportet quod sint singulares.

Ad nonum dicendum quod in compo- sitis ex materia et forma, individuam ad- dit supra naturam speciei designationem materiaj et accidentia individuaha; sedin formis abstractis non addit individuum supra naturam speciei aliquid secundum rem, quia in talibus essentia ejus est ip- summet individuum subsistens, ut patet per Philosophum in YII Metnph. Addit tamen aliquid secundum rationem; scili- cet hoc quod est non posse existere in pluribus.

Ad decimum dicendum quod substan- tiae quae sunt a corporibus separata?, sunt formae tantum, non tamen sunt ac- tus alicujus materiae; licet enim materia non possit esse sine forma, tamen forma potest esse sine materia, quia materia habet esse per formam, et non e con- verso.

Ad undecimum dicendum quod anima, quia est infimainter substanlias spiritua- les, majorem habet affinitatem cum na- tura corporea, ut possit esse ejus forma, quam superiores substantiae.

ARTICULUS YI.

Utrum substantia spii^itualis ccclesti corpori uniatur.

Sexto quwritur, utrum substantia spi- ritualis coelesti corpori uniatur. Et vide- tur quod sic. Dicit enim Dionvsius cap. vu, De divinis notninibus, § in, Pat. graec. lat. t. III, col. 871, quod divina sa- pientia conjungit fines primorum princi- piis secundorum. Ex quo potest accipi quod natura inlerior in sui summo altin- gat superiorem in sui infimo. Supremum autem in natura corporea est corpus coe- leste, infimum autem in natura spirituali est anima. Ergo corpus coeleste est ani- matum.

2. Praeterea, nobilioris corporis nobi- lior est forma. (^orpus autcm cudeste est nobilissimum curporum, et auima est no-

bilissima formarum. Si ergo aliqua infe- riora corpora sunt animata, multo magis corpus coeleste animatum erit.

3. Sed dicebat ' quod licet corpus cce- leste non sit animatum, tamen formaqua illud corpus est corpus , est nobilior quam forma qua corpus hominis est cor- pus. — Sed contra, aut in corpore hu- mano est aUa forma substantialis praeter animam rationalem quaedat esse corpori, aut nou. Si non, sed ipsa anima dat esse substautiale corpori ; cum anima sit nobi- lissima formarum, sequetur quod forma per quam corpus humanum est corpus, sit nobilior quam forma per quam corpus coeleste est corpus, Si autem sit alia forma substantialis in Iiomine dans esse corpori praeter animam rationalcm, manifestum est quod per illam formam corpus huma- num sit susceptivum anima rationalis. Quod autem est susceptivum perfectae bonitatis, est melius eo quod uon est susceptivum, ut dicitur II De coelo et mnndo, com. j.xii et seq. Si ergo corpus cceleste non est susceptivum animae ra- tionalis, adhuc sequetur quod forma per quam corpus humanum est corpus, sil nobilior quam forma per quam corpus coeleste est corpus ; quod videtur inconve- niens.

i. Pra^terea, perfectio universirequirit ut nulli corpori denegetur id ad quod naturalitorinclinatur. Omne autem corpus habet naturalem inclinationem ad id quo indiget ad suam operationem. Operatio autem propria corporis coelestis est motus circularis, ad quem - indiget substantia spirituali; uon enim hic motus potest consequi aliquam formam corporalem, sicut motus gravium et levium; quia oporteret quod motus cessaret cum per- veniretur ad aliquod ubi determinatum, sicut accidit in gravil)us et levibus; quod patet esse falsum. Relinquitur ergo quod corpora ccelestia habent substantias spi- ritualcs sibi unitas.

5. Praeterea, omne quod in aliqua dis- positione existens movetur naturaliter, in eadem dispositione existens non potest quiescere nisi violenter, sicut corpus grave aut leve extra suum ubi existens. Sed si motus coeli sit a forma naturali, oportet quod in quolibet ubi existens naturaliter moveatur. Ergo in quocumque ubi ponatur quiescere, non quiescet nisi

' Parm. : « dicendum. »

* Parm. • <: ad quam. »

QUiEST. UN. BE SPIR. CREAT., ART. VI.

31

per violentiam. Nullum autem violentum potest esse perpetuum. Non ergo in per- petuum quiescet coilum post diem judicii, ut secundum fldem ponimus. Cum ergo hoc sit inconveniens, necesse videtur dicere quod coelum movetur motu volun- tario; et sic sequitur quod coelum sit ani- matum.

6. Prffiterea, in quolibet genere, quod est per se prius est eo quod est per aliud. Sed coelum est primum in genere mobi- lium. Ergo est per se motum tamquam movens seipsum. Omne autem movens seipsum dividitur in duas partes, quarum unaestmovens per appetitum, ut anima, et alia mota, ut corpus. Gorpus igitur cceleste est animatum.

7. Praeterea , nihd quod movetur a motore totahter extrinseco, habet motum naturalem. Cum ergo motus coeU sit a substantia spirituali : quia secundum Au- gustinum, III De Trin., cap. niet iv, Deus administrat corporalem substanliam per spiritualem ; si illa substantia non unire- tur ei, sed esset totahter extrinseca, mo- tus cceli non esset naturalis; quod est contra Philosophum in I De cosio , com. Lxviii, et seq.

8. Prseterea, substantia illa spiritualis movens coelum si esset extrinseca tan- tum, non posset dici quod moveret coe- lum solum volendo : quia sic ejus velle esset ejus agere, quod est solius Dei. Oporteret igitur quod aliquid immitteret ad movendum; et sic cum ejus virtus sit finita, sequeretur quod accideret ei fati- gatio in movendo etiam ' per diuturnita- tem temporis : quod est inconveniens, et maxime secundum ponentesffternitatem motus. Ergo substantia spiritualis quse movet coelum, est ei unita.

9. Prseterea, sicuthabeturinlVP/^ys/c^ motores inferiorum orbium moventur per accidens, non autem motor superio- ris orbis. Sed motor superioris orbis uni- tur suo orbi ut motor. Ergo motores in- feriorum orbium uniuntur eis non so- lum ut motores, sed ut forma?; et sic, ad minus, inferiores orbes sunt animati.

10. Praeterea, ut in XI Metaph., com. xLviii, Gommentator dicit, subs- tantiae separatai sunt in optima disposi- tione in qua esse possunt; et hoc est ut unaquaeque earum moveat corpus coe- leste et ut agens, et ut finis. Non autem

hoc esset, nisi aliquo modo eis uniretur. Ergo corporibus coelestibus sunt unita^ substantiae incorporeae; et sic corpora ccfilestia videntur esse animata.

H. Praeterea, Gommentator in eodem libro, com. xxv, expresse dicit, corpora coelestia animata esse.

12. Praeterea, nihil agit extra suam speciem : effectus enim non potest esse potior sua causa. Substantia autem vivens est mehor non vivente, ut dicit Augusti- nus, Devera religione°^ , cap. iv. Cum ergo corpora coelestia causent vitam, maxime in animalibusex putrefactione generatis ; videtur quod corpora Ciielestia vivant, et sint animata.

13. Praeterea, Gommentator dicit inlib. De substantia orbis, cap. lii, quod motus circularis proprius est animae. Maxime ergo videntur illa corpora esse animata quibus est naturale circulariter moveri. Talia autem sunt corpora coelestia. Ergo corpora coelestia sunt animata.

14. Praeterea, laudare, narrare et exul- tare, non convenit nisi rei animatae et cognoscenti. Sed praemissa attribuuntur coelis in sacra Scriptura, secundum ihud Psalm. cxLviii, 4 : Laudate eum coeli coe- lorum ; et Psal. xviii, 1 : Coeli enarrant gloriajn Dei; et Apocal. xviii, 20 : Exulta supeream coelum. Ergo caeli sunt animati.

1. Sed contra est quod Damascenus dicit lib. II. De fid. orth. cap. vi, Pat. grsec. lat. t. XCIV col. 886 : « Nulhis animatos coelos vel luminaria existimet ; inanimati sunt enim et insensibiles. »

2. Praeterea, anima unita corpori non separatur ab eo nisi per mortem. Sed corpora coelestia non possunt esse mor- talia, cum sint incorruptibilia. Ergo si aliquae substantiae spirituales uniantur eis ut animae, perpetuo erunt eis alliga- ta; ; et hoc videtur inconveniens quod aliqui Angeli perpetuo aliquibus corpori- bus deputentur.

3. Praeterea, coelestis societas beatorum ex Angelis et animabus constat. Sed coe- lorum animae, si sunt coeli animati, sub neutra parte continentur. Ergo aliquae creaturse rationales essent quae non pos- sent esse participes beatitudinis ; quod videtur inconveniens.

4. Praeterea, omnis creatura rationalis secundum suam naturam considerata potest peccare. Si igituraliquse rationales

* ParDi. omittit : « etiam. »

'^ Cod. Mazarln. : « in libro De natura cceli. »

32

QU^ST. UN., DE SPm. CREAT., ART. YI.

creaturse sunt oorporibus ccElestibus uni- tae, nihil prohibuit aliquam earum pec- casse; et sic sequeretur quod ahquod coBlestium corporum moveretur a malo spiritu; quod videtur absurdum.

5. Praeterea, bonorum spirituum suffra- gia implorare debemus. Si igitur spiritus ahqui corporibus coelestibus sunt uniti ; cum non sit conveniens ponere eos malos, sed oporteat eos bonos ponere, utpote in administratione naturae corporeae Deo servientes ; sequeretur quod eorum suf- fragia essent imploranda. Yideretur au- tem absurdum, si quis diceret : sol vel ' lunaorapro me. Non est ergo ponendum spiritus ahquos corporibus ccelestibus esse unitos.

6. Praeterea, anima continet corpuscui unitur, secundum Philosophum in I De anima, com. xc. Si igitur corpora cceles- tia sunl animata, sequeretur quod ahqua substantia spirituahs creata contineat totum coelum : quod est al)surdum ; cum hoc sohus sapientiae increatae sit, ex cu- jus persona diciturEcch. xxiv. 8 : Gynim cceli circuivi sola.

Respondeo dicendum quod circa hanc quaestionem fuerunt diversae opiniones tam inter antiquos philosophos, quam etiam inter doctores ecclesiasticos. Anaxa- goras autem existimavit corpora cceles- tia esse inanimata ; unde ab Atheniensi- bus occisus est : dixit cnim, solem esse lapidem accensum. Plato vero et Aristo- teles et eorum sequaces - posuerunt cor- pora caelestia esse animata. Simihter inter doctores Ecclesiae Origenes, ,1 Pc- riar., cap. vii, in Ecclesiast. Pat. lat. t. XXIII, col. 1016, posuit corpora coelcs- tia animata : quem secutus est Hierony- mus ^ ut patet in quadam Glossa * super iliud Eccle. xvi : Liistrans nniversa circuitu pergit spiritus. Damascenus vero, lib. II, cap. VI, asserit corpora calestia inanimata esse, ut patet in auctoritate inducta. Au- gustinus vero relinqiiit sub dubio in II Supcr (jencsim ad litteram, cap. xv, et in Enchir., cap. lviii. Utraque autem opinio rationem probal)ihtatis habet. Considera- tio enim nobilitatis corporum coelestium inducit ad poneudum ea esse animata, cum in rcrum genere viventia omnibus noii viventibus pra^ferantiir; sed consi(l«>- ratio nobilitatis substantiaruni spirilua-

lium ad contrarium nos inducit. Non enim superiores spirituales substantiae habere possunt de operibus animae, nisi quae pertinent ad intellectiim : quia aliae operationes vitae sunt actus animae in- quantum est forma corporis corruptibilis et transmutabilis ; cum quadam enim transmutatione et alteratione corporali sunt : nec intellectus superiorum subs- tantiarum indigere videtur ut a sensibi- libus cognitionem accipiat, sicut intellec- tus noster. Si ergo nulla est in eis de operationibus vitaenisi intelligere etvelle, quae non indigent organo corporali ; ea- riim dignitas unionem adcorpus excedere videtur. Harum autem duarum conside- rationum secunda efficacior est quam prima. Unio enim corporis et animae non est propter corpus, ut corpus scilicet no- bihtetur; sed propter animam, quae indi- get corpore ad sui perfectionem, sicut siipra dictum est. Si qiiis autem magis intime consideret, forte inveniet in his diiabus opinionibus aut nullam aut modi- cam dissonantiam esse : quod sic intelli- gendum est. Non enim potest dici quod motus corporis coelestis consequatur ali- quam formam corpoream, sicut motus sursiim consequitur formam ignis. Ma- nifestum est enim quod una forma natu- ralis noa inclinat iiisi ad unum. Ratio autem motus repugnat unitati, quia de ratione motus est quod aliquid aliter se habeat nuiic et prius ; unde non inclinat forma naluralis ad motiim propter ipsum motum, sed propter esse iii aliquo ubi ; quo adepto quioscit motus : et sic accide- ret iii motu ooeli, si consequeretur ali- quam forinam naturalem. Oportet igitur dicere, quod motus coeli sit ab aliqua siibstantia intelligente. Nam finis hujus motus non potest esse nisi quoddam bo- num intelligibile abstractum,propter quod movet substantia intellectiialis quae mo- vet ooelum, iit scilioet assequatur ejus similitudinem in operando, et ut explicet in actu id quod virtute continetur in iUo intelligibili bono ; et praecipue completio numeri cleotorum, propter quos omnia alia esse videntur. Sic igitur erit duplex ordo substantiarum spiritualium. Qua- rum qua^dam erunt motores coelestium corporum, et iinientiir eis sicut motores mobilibus, sicut et Augustinus dicit in III

' Parm. : « et. "

' Ut, V. <^., Aviccnna ot Rabbi-Moyses.

^ Codex Mazarin. : « 0. »

* Glossa ordiuaria ex Hieronymo super iliud Eccl, I, 5 : Oritur sol, etc.

QU.EST. UN. DE SPIR. CREAT., ART. YI.

33

DeTrinit.^ cap. iv, quod omnia corpora regimtur a Deo per spiritum vitae ratio- rialem^ ; et idem a Gregorio habetur iu IV Dialogorum, cap. vi, Pat. lat. t. LXXVII, col. 329. Qua-dam vero eruntfmes horum motuum, qua^ sunt omnino abstracta"^ et corporibus non unitae. Aliffi vero uniun- tur corporibus coelestibus per modum quo motor unitur mobili. Et hoc videtur suf- ficeread salvandum intentionem Platonis et Aristotelis. De Platone quidem mani- festum est. Plato enim, sicut supra art. ii dictum est, etiam corpus humanum non dixit aliter animatum, nisi inquantum anima unitur corpori ut motor. Ex dictis vero Aristotehs manifestum est quod non posuit in corporibus coelestibus de virtu- tibus animaiuisiintellectivam. Intellectus vero, secundum ipsum, nulliAs corporis actus est. Dicere autem ulterius quod corpora coelestia hoc modo sint animata sicut inferiora corpora quse per animam vegetantur et sensificantur, repugnat in- corruptibiUtati ccelestium corporum. Sic igitur negandum est corpora ccelestia esse animata eo modo quo ista inferiora cor- pora animantur; non est tamen negan- dum corpora coelestia esse animata, si per animationem nihil ahud intelligatur quam unio motoris ad mobile. Et istos duos modos videtur Augustinus tangere inl -Siiper Genesimad litteram, cap. xviii ; dicit enim, « Solet quaeri, utrum coeli lumi- naria ista conspicua corpora sola sint, an habeant rectores quosdam spiritus suos ; et si habent, utrum ab eis etiam vitaliter inspirentur; sicut animantur carnes per animas animahum.» Sed licet ip^e sub dubio utrumque rehnquat, utper sequen- tia patet, secundum praemissa dicendum est, quod habent rectores spiritus, a qui- bus tameii non sic animantur sicut infe- riora animalia a suis animabus.

Ad primum ergo dicendum quod cor- pus coeleste attingit substantias spiritua- les, inquantum inferior ordo substantia- rum spirituaUum corporibus coelestibus unitur per modum motoris.

Ad secundum dicendum quod secun- dum opinionem Averrois coelum est com- positum ex materia et forma, sicut ani- mal in inferioribus. Sed tamen materia utrobique aequivoce dicitiir : nam in su- perioribus non est potentia ad omne^ si-

cut in inferioribus, sed ad ubi tantum. Unde ipsum corpus actu existens est ma- teria, nec indigetforma quae det ei esse^ cum sit ens actu, sed quae det ei motum solum. Et sic corpus coeleste habet nobi- liorem formam quam corpus humanum, sed aho modo. Si autem dicatur, sicut ahi dicunt, quod ipsujn corpiis coeleste est compositum ex materia et forma cor- porah ; tunc adhuc dici poterit quod iUa forma corporaUs erit nobiUssima inquan- tum est forma et actus, quae implet totam potentiaUtatem materia^, ut non rema- neat iu ea potentiaUtas ad aUam formam,

Et per hoc etiam patet solutio ad ter- tium.

Ad quartum dicendum quod corpus coeleste ex hoc quod movetur a spirituali substantia, sequitur quod habeat inclina- tionem ad ipsam sicut ad motorem, et non aUter.

Et simiUter dicendum ad quintum et sextum.

Ad septimum dicendum quod substan- tia spirituaUs quae movet coelum habet virtutem naturalem determinatam ad talis corporis motum, Et similiter corpus coeU habet naturalem aptitudinem ut taU motu moveatur. Et per hoc motus coeU est na- turaUs, Ucet sit a substantia inteUigente,

Ad octavum dicendum quod probabi- liter dicitur quod imperio voluntatis subs- tantia spirituaUs movet corpus coeleste ; quamvis enim maleria corporaUs secun- dum formalem transmutationem non obe- diat ad nutum spiritui creato, sed soli Deo, ut Augustinus dicit in III De Trin., cap. VIII ; tamen quod ei obedire ad riutum possit secundum transmutationem loca- lem, etiam in nobis apparet, in quibus statim ad imperium voUintatis sequitur motus corporaUummembrorum. Si tamen supra imperium voluutatis addatur etiam influxus virtutis, non propter hoc sequi- tur fatigatio ex finitate virtutis ; quaelibet enim virtus superioris ^ ordinis, Ucet sit fmita in se et respectu sui superioris, est tamen infmita respectu suorum infe- riorum ; sicut etiam virtus soUs est infi- nita respectu generabiUum et corruptibi- Uum, per quorum productionem, etiam si in infmitum esset, non minoraretur, Et similiter virtus intellectus est infinita respectu formarum sensibilium; et sic

* Aug. : « omnia corpora per spiritum vitop ; et spiritus vitse irrationalis per spiiitum vita; ra- tionalem. »

XIY.

2 Codex Mazarin. : « in secundo. » ^AI. : « virtutis ordinis, »

34

QU.EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. YI.

eliam virtns snbstantiae spiritualis quae movet cffilum est infiiiita respectu motus corporalis; unde non sequitur in ea fati- gatio.

Ad nonum dicendum quod anima quae movet animalia corruptibilia unitur eis secundum esse ; sed substantia spiritualis quae movet coelestia corpora unitur eis secundum moveri tantum. Unde moveri per accidens attribuitur animae corrupti- bilis animalis ratione sui ipsius ; oportet enim quod moto corpore, cum quo est unum secundum esse, ipsamet per acci- dens moveatur. Sed moveri per accidens attribuitur motori inferioris orbis non ratione sui ipsius, sed ratione mobilis ; inquantum scilicetinferior orbis movetur per accidens, ut delatus motu superioris. Motor vero superioris orbis neutro modo per accidens movetur; quia orbis ejus non defertur, sed alios defert.

Ad decimum dicendum quod super hoc invenitur Averroes varie locutus. Inlibro enim De siibstantia orhis, cap. i, dixit, quod idem est quod movet corpora coe- lestia ut agens ct finis; quod quidem est valde erroneum, praesertim secundum ejus opinionem, qua ponit quod prima causa non est supra substantiam ^ mo- vcntem primum coelum. Sic enim scqui- tur quod Deus sit anima primi coeli, se- cundum quod substantiae quae movet pri- mum coelum ut agens dicitur anima cjus. Et ratio quia hoc dixit, est valde insuffi- ciens; quia enim in substantiis separatis a materia est idem intellectus et intellec- tum, existimavit quod sit idem dcsidcrans ct desideratum ; quod non est simile. Nam cognitio cujuslibet rei fit secundum quod cognitum est in cognoscente ; desi- (Icrium autem fit secundum conversionem desiderantis ad rem desideratam. Si au- tem bonum desidcratum inesset deside- ranti ex scipso, non competeret ei quod movcret ad conscquen(Uim bonum desi- deratum. Unde oportct dicere quod bonum desideratum quod movet ut finis, est aliud a desiderante, quod movet ut agens. Et boc etiam idcm dicit in commcnt. XI Metap/i., com. xu et xxxvii : ponit cnim ibi duos motores ; uniiin conjunctum, quem vocat animam ; et aliud separatum, qui movet ut finis. Tamen ex toto hoc non habetur amplius quam quod subs- tautia spiritualis unitur corporicffilesti ut motor.

Ad undecimum dicendum quod cor- pora coelestia dicit esse animata, quia substantiae spirituales uniuntur ei ut mo- tores, et non ut formae; unde super VII Metaph., com. xxxi , dicit quod virtus formativa seminis non agit nisi per calo- rem qui est in semine ; non ita quod sit forma in eo, sicut anima in calore natu- rali ; sed ita quod sit ibiinclusa. sicut ani- ma est inclusa in corporibus coelestibus.

Ad duodecimum dicendum quod cor- pus cceleste, inquantum movetur a subs- tantia spirituali, est instrumentum ejus; et ita movetur in virtute substantiae spi- ritualis ad causandum vitam in istis infc- rioribus, sicut agit in virtute artis ad causandnm arcam.

Ad decimumtertium dicendum quod ex illa rationeamplius haberi non potest, quam quod corpora coelestia a substantiis spiritualibus moveantur.

Ad decimumquartum dicendum quod secundum Damascenum coeli dicuntur enarrare gloriam Dei, laudare et exul- tare, materialiter, inquantum sunt homi- iiibus materia laudandi vel enarrandi vel exultandi. Similia enim inveniuntur in Scripturis de montibus et collibus, et aliis inanimatis creaturis.

Ad primum vero eorum quae in contra- rium objiciuntur, dicendum quod Da- mascenus removet corpora coelestia esse animata, ita quod substantiae spirituales uniantur eis ut formae, sicut corruptibili- bus animalibus.

Ad secundum dicendum qiiod unus Angelus dcputatur ad custodiam iinius hominis quamdiu vivit. Undc non estin- conveniens si deputatur ad movendum coeleste corpus quamdiu movctur.

Ad tcrtium dicendum qiiod si corpora coelestia sunt animata, spiritus eis prae- sidentes in societate Angelorum compu- tantiir; unde Augustinus dicitin Enchir., cap. Lviii : « Nec illum certum habco, utrum ad societatcm Angelorum perti- neant sol et luna, et cuncta sidera; quam- vis noimullis lucida esse corpora, non ta- men sensitiva vel intcllectiva videantur.)>

Ad quartum dicendum quod in hoc iiulla cst dubilatio, si sequamur opinio- ncm Damasccni, lib. II De fid. orth. cap. iv, Vat. grxc. lat. t. XCIV, col. 873, poncn- tis Angelos qui peccaverunt de numcro corum fiiissc qui corporibus corruptibi- libus prwferuntur. Si vero secundum sen-

' Parm. : « prima caiisa non cst supra substan' tias moventcs priinum calum.

QU^ST. UN , DE SPIR. CREAT., ART. YI ET YII.

oo

tentiam Gregorii, Homil. xxiv in Evang. quam terra, cum sit formalius ct subli-

etiam de superioribus aliquipeccaverunt; lius. Si ergo corpori terrestri, scilicct

dicendum quod Deus eos quos ad hoc humano, unitur substantia spiritualis,

ministerium deputavit, custodivit a casu, quae est anima, multo fortius corpori

sicut et phirimos ahorum. aereo uniretur.

Ad quintum dicendum quod non dici- 5. Praeterea, eorum quae magis conve-

mus : Ora pro me sol; quia substantia niunt facihor est unio. Sed aer magis

spirituahs non unitur corpori cseh ut videtur convenire cum anima quam cor-

forma, scdut motor tantum; ut auferatur pus commixtum, quale est corpus homi-

idololatriae occasio. nis ; quia ut Augustinus dicit Supcr Ge-

Ad sextnm dicendum quod secundum 7ies. ad iiffer., lib. YII, cap. xv, animaper

Philosophum in lY Physicorimi, motor aerem administrat corpus. Ergo magis

coeli est in ahqua parte ejus, et non in nata est uniri anima corpori aereo quam

toto ; et sic non circuitgyrum coeli. Secus etiam corpori commixto.

autem est de anima, quae dat esse cor- pori secundum totum et partes.

ARTICULUS YII.

Utnim substatitia spiriiualis corpori aereo uniatur.

Septimo quaeritur, utrum substantia spiritualis corpori aereo uniatur. Et vi- detur quod sic. Dicit enim Augustinus III Super Genes. ad litteram, cap. xx, et lY De civ. Dei, quod daemones habent cor- pora aerea. Sed daemones sunt subslan- tiae spirituales. Ergo substantia spiritna- lis corpori aereo unitur.

6. Praeterea, dicitur in lib. De substan- tia orbis : « Motus circularis proprius est animae : » et hoc ideo quia anima, quan- tum est de se, indifferens est ut moveat in omnem partem. Sed hocetiam videtur aeri convenire ; quia est cum levibus le- vis, et cum gravibus gravis. Ergo anima maxime videtur aeri uniri.

Sed contra, anima est actus corporis organici. Sed corpus aereum non potest esse organicum ; quia cum non sit termi- nabilis termino proprio, sed solum alieno, non est figurabilis. Ergo substantia spi- ritualis quae est anima, non potest cor- pori aereo uniri.

Respondeo dicendum quod impossi-

2. Praeterea, Augustinus in lib. De di- bile est substantiam spiritualem corpori vinatione dsemonum., cap. iii, dicit, quod aereo uniri ; quod potest manifestari tri- dapmones subtilitate aerei corporis sen- pliciter. Primo quidem, quia inter omnia sum humanum transcendunt. Hoc autem alia corpora, corpora simplicia elemento- non esset, nisi aereo corpori naturaliter rum sunt imperfectiora, cum sint mate- unirentur. Ergo substantiae spirituales rialia respectii omnium aliorum corpo- aereo corpori uniuntur. rum ; unde non est conveniens secundum

3. Praeterea, medium non discrepat rationem ordinis rerum, quod alicui cor- ab extremis. Sed in regione coelestium pori simplici elementari spiritualis subs- corporum invenitur vita secundum po- tantia uniatur ut forma. Secunda ratio nentes corpora coelestia animata; in re- est, quia aer est corpus simile in toto et gione autem terrae invenitur vita in ani- in omnibus suis partibus ; unde si alicui malibus et plantis. Ergo et in regione parti aeris unitur aliqua spiritualis subs- media, quae est aeris, invenitur vita. Nec tantia, eadem ratione et toti aeri unietur, hoc potest referri ad vitam avium, quia et similiter cuilibet alteri elemento ',cum aves ad modicum spatium aeris supra quodlibet elementum sit simile in toto et terram elevantur ; nec videretur conve- in partibus, quia simplex; quod videtur niens quod totum aliud spatium aeris va- absurdum. Tertia ratio est, quia substan- cuum vita remaneret. Oportet ergo po- tia spiritualis dupliciter alicui corpori in- nere, ut videtur, ibi esse ahqua aerea venitur uniri. Uno modo ad exhibendum animalia; ex quo sequitur quod aliquae corpori motum ; sicut dictum est, qnod substantiae spirituales aereo corpori corporibus coelestibus substantiae spiri- uniantur. • tuales uniuntur. Alio modo ut substantia

4. Praeterea, nobilioris corporis uobi- spiritualis per corpus uniatur ad pro- lior est forma. Sed aer est nobilius corpus priam suam operationem exercendam -,

' Parm. omittil : « Cum qiiodlibet elemontiim sit simile in toto et in partibus, quia simplex;

2 Parm. omitlit : « exercendam. »

36

QUJEST. UN., DE SPIR. CREIT., ART. VII ET YIII.

quse est intelligere ; sieiit anima humana unitur corpori, ut per sensus corporeos scientias acquirat. Aeri autem substantia spiritualis non potest uniri neque ratione motus, quia aeri est connaturalis motus quidam, qui co.nsequitur formam ejus naturalem ; nec invenitur aliquis motus aut in toto aere aut in aliqua ejus parte, qui non possit reduci in aliquam causam corporalem ; unde ex motu ejus non appa- ret quod aliqua substantia spiritualis ei uniatur. Neque etiam unitur spiritualis substantia corpori aereo propter perfec- tionem intellectualis operationis ; corpus enim simplex non est ^ instrumentum sensus, ut probatur in lib. De anima, lib. II, com. cxxix ; et lib. III com. lxii. Unde relinquitur quod spiritualis subs- tantia nullo modo aereo " corpori unia- tur.

Ad primum ergo dicendum quod ubi- cumque Augustinus dicitdaemoneshabere aerea corpora, non loquitur asserendo quasi ex sententia propria, sed secun- dum opiniones * ahorum : unde dicit in XXI Be civit Dei, cap. x : « Sunt quae- dam sua etiam daemonibus corpora, sicut doctis hominibus visum est, ex isto aere crasso atque humido. Si autem quisquam nulla habere corpora daemones asserat, non est de hac re aut laborandum operosa inquisitione, aut contentiosa disputatione certandum. »

Et per hoc patet solutio ad secundum.

Ad tertium dicendum quod in inferiori regione, scilicet circa terram, est locus mixtionis elementorum. Corpora autem mixta quanto magis ad aequahtatcm mix- tionis perveniunt, tanto magis recedunt ab extremis contrariorum ; et sic quam- dam similitudinem conscquuntur ca-les- tium corporum, qua? sunt sine contrarie- tate. Et sic patet quod vita magis potest esse in suprema ct infima regione quam in media ; pra^sertim cum in istis inferio- ribus tanto aptius est corpus ad vitam, quanto propinquius fuerit aiqualituti complexionis.

Ad quartum diccndum quod corpus aeris estnobilius quam terra; sed corpus aequalis complexionis est nobilius utro- que, quasi magis clongatum a contrarie- tate ; et hoc solum invenitur substanliae spirituali uniri ; in quo tamen inferiora elementa plus necesse est abundare ma-

terialiter ad aequalitatem constituendam, propter excessum activae virtutis in ahis elementis.

Ad quintum dicendum quod anima di- citur administrare corpus siium per aerem, quantum ad motum; quia est susceptibihor motus aliis corporibus spissis.

Ad sextum dicendum quod aer non est indifferens ad omiiem motum ; sed res- pectu quorumdam estlevis, respectu alio- rum gravis ; unde ex hoc non habetur quod sit perfectibile per animam.

ARTICULUS VIII.

Ulrum omnes Angeli differant specie ah invicem.

Octavo quaeritur, utrum omnes Angeli differant specie ab invicem. Et videtur quod iion. Dicit enim Augustinus in En- chir. : « Creatura rationalis quae in homi- nibus erat, quoniam peccatis atque suppli ciis toto perierat, ex parte reparari me- ruit.» Ex quo sic arguitur. Si omnes An- geli ab invicem differunt secundum naturam speciei ; pluribus Angelis irre- parabiliter cadentibus, plures naturae irreparabiliter periissent. Sed lioc iioii patitur divina providentia ut aliqua na- tura rationalis ex toto pereat, ut patet ex auctoritate inducta. Ergo non omnes An- geli differunt ab invicem secundum natu- ram speciei.

2. Praeterea, quanto sunt aliqua pro- pinquiora Deo, in quo niilla est diversi- tas; tanto miniis sunt diversa. Angeli autem secundum ordinem naturae propin- quiores sunt Deo quam homines. Magis vero diversa sunt ab invicem qua? diffe- runt numero et specie, quam quae diffe- runt numero, et conveniunt in specie. Cum ergo homines non difTerant specie, scd nuinero soUim ; videtur quod nec Angeli specie differant.

3. Pra-terea, convenicntia aliquorum in formali principio facit aliqua idemesse specie; difFerentia vero in principio ma- teriali, facitdilferrcnumero solum. InAn- gelis autem ipsiim esse se habet ut for- male ad essentiam Angeli, ut supra art. i dictum est. Cum ergo omnes Aiigeli con- veniant in esse, drtferant vero secundum essentiam; videtur quod Angeli non dif- ferant specie, sed numero solo.

^ Parm. : « non potest esse. ' Al. : « deest aereo. »

' Parm. : « opinionem. »

QUiEST. IIN., m SPIR. CREAT., ART. VIII. 37

4. Prseterea, omnis substantia subsis- sing-ulariter ; omniainomnibus sunt, non tens creata, est individuum contentum quidem ffiqualiter, quia aliqui aliis subli- sub aliqua natura communi speciei ; ita miuspossident quse tamen omneshabent. quod si individuum sit compositum, na- Non est ergo difTerentia in Angelis nisi tura speciei praedicabitur de eo secundum secundum magis et minus. Sed magis et rationem compositi ; si vero individuum minus non diversificant speciem. Ergo fueritsimplex, naturaspecieiprgedicabitur Angeli non difterunt specie.

deeo secundum simplicesrationes. Ange- 9. Prffiterea, qusecumque conveniunt

lusautemestsubstantiacreatasubsistens. in nobilissimo, conveniunt in specie ;

Sive ergo sit compositus ex materia et quia nobilius est quod ponitur sub spe-

forma, sive simplex; oportet quod conti- cie quam quod ponitur sub genere; est

neatur sub aliquanatura speciei. Sed na- enim differentia specifica formalis res-

turse specici non derogat quod possitha- pectu generis. Sed omnes Angeh conve-

bere plura supposita ; similiter etiam nec niunt in nobilissimo quod in eis est, sci-

individuo sub ea existenti derogat, si ha- licet in natura intellectuali. Ergo omnes

beataliquod secum compar in eadem spe- Angeli conveniunt in specie.

cie. Ergo videtur quod possibile sit esse 10. Prseterea, si aliquod genus divida-

plures Angelos unius speciei. In perpetuis tur per duas differentias, quarum una al-

autem non differunt esse etposse, ut di- tera sit imperfectior ; differentia imper-

citur in III Ph?/sic. , com. xxxii. ErgD in fectior magis est multiplicabilis quam

Angelis sunt piura individua unius spe- perfectior ; sicut irrationale per plures

ciei. species multiplicatur quam rationale.

5. Praiterea, in AngeUs est perfecta Substantia autem spiritualis dividitur per dilectio. Nihil ergo eis subtrahendum est unibile et non unibile ; unibile antem quod ad perfectionem dilectionis perti- corpori est imperfectius in spiritualibus neat. Sed quod sint plures unius speciei substantiis. Cum ergo substantia spiri- pertinetad perfectionem dilectionis; quia tualis unibilis corpori, sciUcet anima hu- omnia animalia unius speciei naturaliter mana,non distinguatur inmultas specics, se invicem diligunt, secundum illud Ec- muUo fortius substantia spirituaUs non cli. XIII, 19 : Om7ie onimal diligit simile unibilis, sciUcet Angelus, non multipli- sibi. Ergo in Angelis sunt plures unius catur per multas species.

speciei. H. Prseterea, Ronifacius Papa dicit,

6. Prseterea, cum sola species deflnia- quod ministrationes in Ecclesia militante tur, secundum Roetium ; qusecumque in sunt ad exemplum coelestis militise , in deflnitione conveniunt, videnturin specie qua Angeli differunt in ordine et potes- convenire. Sed omnes Angeli conveniunt tate. Sed in Ecclesia militante differentia in ilia deflnitione quam Damascenus po- ordinis et potestatis non facit homines nit in III De fid. orth. cap. iii, Pat. greec. differre secundum speciem. Ergo nec in lat. t. XCIV, col. 867 : « Angelus est subs- coelesti mUitia Angelorum Angeli specie tantia intellectuaUs, semper mobUis, ar- differunt, quia sunt diversorum ordinum bitrio libera, incorporea, Deo ministrans ; vel hierarchiarum.

secundum gratiam, non natura, immor- 12. Prseterea, sicut inferiora elementa

talitatem suscipiens. » Ergo omnes An- sunt ornata plantis et animalibus, et coe-

geli sunt unius speciei. lum sidereum stellis et sole et luna; ita

7. Prseterea, Angeli secundum ordi- etiam coelum empyreum ornatum est An- nem naturse sunt propinquiores Deo gelis. Sed in plantis et animalibus inve- quam homines. Sedin Deo sunt tres per- niuntur multa ejusdem speciei : similiter sonse unius naturse secundum numerum. etiam videtur quod omnes stellse sint Cum ergo in hominibus sint plures per- unius speciei ; quia communicant in una sonse unius naturse secundum speciem, forma nobiUssima, quse est lux. Ergo vi- videtur quod multo fortius in Angelis detiir, pari ratione, quod vel omnes An- sint plures personae inuna natura speciei geli vel aUqui conveniant in una specie. convenientes. 13. Prseterea, si plures Angeli non po-

8. Prseterea, Gregorius dicit, Ho- nantur convenire in una specie ; hoc noii mil. xxxiv in Evang. Pat. lat. t. LXXVI, est nisi quia in eis non est materia. Sed col. 1246, quod in illa coelesti patria, ubi remotio materise non solum toUit plurali- plenitudo boni est, licet qusedam data tatem individuorum, sed etiam unitatem: sint exceUenter, nihil tamen possidetur quia individuum non ponitur sub specie

38

OU.EST. U.\., DE SPIR. CREAT., ART. Ylli.

iiisi per materiam; quia materia est in- dividuationis principium. Si ergo ne- cesse est poni Ang-elos esse individua quaidam; pari etiam ratione poni pote- rit quod sint plures in una specie.

14. Praterea, in liis quee sunt sepa- rata a materia, idem est intellectum et intelligens , secundum Philosophum , hb. III De anima, tcxt. xv. Siigitur An- geU essent sine materia, idem esset An- gelus intellectus et Angelus intelhgens. Sed quilibet Angelus intelligit Angelum qucmlil)et. Ergo sequeretur quod non es- set nisi unus Angelus ; quod est falsum. Non est ergo pouendum quod Angeli sint sine materia ; et ita neque ponendum est quod omnes Angeli differant specie.

lo.Praeterea,numerusestspeciesquan- titatis, quae non est sine materia. Si ergo in Angelis non esset materia, non esset in eis numerus; quod est falsum. Ergo idem quod prius.

16. Prsterea, in his quae sunt sine materia, non est multiplicatio nisi secun- dum causam et causatum, ut Rabbi Moy- ses dicit. Si igitur Angeli sunt sine ma- teria; aut non est in eis multitudo, aut unumest causa alterius ; quorum utrum- que est falsum. Ergo idem quod prius.

17. Prffiterea, creatur^e a Deo sunt con- ditae, ut in eis divina bonitas repraesente- tur. Sed in una specie Angeli repraesen- tatur divina bonitas pcrfectius quam in una specie hominis. Non ergo oportct ponere plures species Angelorum.

18. Prseterea, diversae species secun- dum ditrerentias specificas difTerunt, qua^ ex opposito dividuntur. Non possunt au- tem designari tot differentiae specificae oppositffi, quanta ponitur multitudo An- gelorum. Non ergo omnes Angeli difTe- runt specie.

Sed contra, si ahqui Angeli in specie conveniant, maxime hoc videtur de illis qui sunt unius ordinis. Sed illi qui sunt uuius ordinis, non conveniunt in specie; cum in eodcm ordine sint primi, medii etultimi, ut Dionysius dicit cap. x, Aii- gelicx Jtierar., § ii, Pat. qrsec. lat. t. III, col. 274. Species autem non praHlicatur de suis individuis secundum priuset posterius, ut dicitur in III Metaphys., com. XI. Non ergo sunt plures Angeli unius speciei.

Praeterea, illa sola videntur multipli-

cari secundum numerum in uiia specie, quae sunt corruptibilia ; ut natura speciei, quae non potest conservari in uno, con- servetur in pluribus. Sed Angeli sunt in- corruptibiles. Ergo non sunt plures An- gcli uuius speciei.

Praeterea, multiplicatio individuorum iii una specie est per divisionemmateriae. Sed Aiigeli sunt immateriales : quia, ut Augustinus dicit XII ' Coufess., cap. vii, in fin., materia est prope nihil, Angeh autem prope Deum. Ergo in Angelis non est multiplicatio individuorum in eadem specie.

Respondeo dicendum quod circa hanc quaestionem diversimode aliqui sunt lo- cuti. Quidam enim dixerunt quod omncs spirituales substantife sunt unius speciei ; alii vero, quod omnes Angeli unius hie- riarchiae, aut etiam unius ordinis; alii autem, quod omiies Angeli ab invicem specie differunt; quod et milii videtur, propter tres rationes. Prima sumitur ex conditione substantiaieorum. Necesse est enim dicere^ quod vel sint formae sim- plices subsistentes absque matcria , ut supra, art. i, habitum est; vel quod sint forma; compositae ex materia et forma. Si autem Angelus est forma simplex abs- tracta a materia; impossibile est etiam fingere quod sint plures Angeli unius speciei : quia quaecumquc forma, quan- tumcumque materialis et iiifima, si po- natur abstracta vel secundum esse, vel secundum intellectum, non remaiiet nisi^ una in specie una. Si enim intelligatur albedo absquc omni subjecto subsistens, iion erit possibile ponere plures albedi- nes ; cum videamus qiiod ha^c albedo non differt ab aha nisi per hoc quod est in hoc vel in illo subjecto ; et similiter si esset humauitas abstracta, non cssetnisi una tantum. Si vero Angelus sit subs- tantia ex materia ct forma composita , nccesse est dicere quod matcriic divcr- sorum Angelorum sint aliquo modo dis- tiucta\ Distinctio autem matcriae a mate- ria non invenitur nisi duplex. Una secun- dum propriam rationcm materiae; et haec est secundum habitudinem ad diversos actus : cum cniin materia secundum propriam rationem sit in potentia; po- tentia autem ad actum dicatur; necesse cst quod sccundum origincm actuum at- tcndatur distinctio in potentiis ct mate-

' Codcx .Mazarin. : « in \III. »

quj:st. un., m spir. creat., akt. yiii. 39

riis ; et hoc modo materia inferiorum dua unius speciei. In superiori autem

corporum, quai est potentia ad esse dif- parte universi, scilicet in corporibus coe-

fert a materia coelestium corporum, quae lestibus non invenitur ordo per accidcns,

est potentia ad ubi. Secunda distinctio sed solum per se; cum omnia corpora

materiae est secundum divisionem quan- coelestia ab invicem specie differant, nec

titatis ; prout materia existens sub his sint in eis plura individua unius spe-

dimensionibus distinguitur ab eaqusest ciei, sed unus tantum sol et una luna,

sub ahis dimensionibus. Et prima qui- et sic de aUis. Multo ergo magis in su-

dem materiae distinctio facit diversitatem prema parte universi non inveniuntur

secundum genus : quia, secundum Philo- aliqua ordinata per aecidens et non per

sophumin V iI/eto/>/i.,lib. IV, com. XXXIII, se. Et sic rehnquitur quod omnes An-

genere differunt secundum materiam di- geli ab invicem specie differunt secun-

versa \ Secunda autem distinctio mate- dum majorem et minorem perfectionem

riae facit diversitatem individuorum in formarum simplicium, ex majori vel mi-

eadem specie. Haec autem secunda dis- noripropinquitate ad J)eum, qui est actus

tinctio materiae non potest esse in diver- punis, et infinitae perfectionis.

sis Angehs, cum Angeli sint incorporei, Tertia vero ratio sumitur ex perfec-

et omnino absque dimensionibus quan- tione iiaturae angehca?. Perfcctum enim

titativis. Rehnquitur ergo, si sint phires dicitur unumquodque quando nihil deest

Angeh compositi ex materia et forma , ei eorum quae ad ipsum pertinent ; et

quod sit in eis distinctio materiarum se- hujus quidem perfectionis gradus ex ex

cundum primum modum; et ita sequitur tremis rerum perpendi potest. Dco enim,

quod non sohim specie, sed et genere quiestin supremoperfectionis, nihildeest

differunt. eorum quae pertinent ad rationem totius

Secunda ratio sumitur ex ordine uni- esse : prajhabet enim in se omiies rerum

versi. Manifestum est enim quod duplex perfectiones simphciter et excehenter, ut

est bonum universi : quoddam separa- Dionysius cap. i iV/jst. T/icologia3, § ii,

tum, scihcet Deus, qui est sicut dux in Pa^ <^r<^c. /a^. t. III, col. 999,dicit. Indivi-

exercitu ; et quoddam in ipsis rebus ; et duum autem aliquod in infima parte re-

hoc est ordo partium universi, sicut ordo rum, quae continet generabilia et corrup-

partium exercitus et bonum exercitiis. tibilia, perfectuminveniturexeo quodha-

Unde Apostolus dicit Rom. xiii, 1 : Quas betquicquidadsepertinetsecundumratio-

a Deo siint, ordinata sunt. Oportet autem nemindividuationis suae ;nona'itemquic-

quod superiores imiversi partes magis quid pertinet ad naturam suae speciei ,

de bono universi participent, quod est cum natura suae speciei etiam in ahis iii-

ordo, Perfectius autem participant ordi- dividuis inveniatur. Quod maiiifeste ad

nem ea in quibus est ordo per accidens imperfectionem pertinere apparet, nou

tantum. Manifestum est autem quod in solum in animalibus generabiUbus , in

omnibus individuis unius speciei non est quibus unum indiget alio suae speciei

ordo nisisecundum accidens : conveniunt ad convictum; sed etiam in omnibus ani-

enim in natura , et differunt secundum malibus ex semine qualicumque genera-

principia individuantia, et diversa acci- tis, in quibus mas indiget femina suie

dentia, quae per accidens se habent ad speciei ad generandum ; et ulterius in

naturam speciei. Quae autem specie ditfe- omnibus generabilibus et corruptibilibus,

runt ordinem habent per se, et secun- in quibus necessaria est multitudo indivi-

dum essentialiaprincipia. Invenitur enim duorum unius speciei, ut natura specici,

in speciebus rerum una abundare super quae iion potest perpetuo conservari iii

aUam, sicut et in speciebus numerorum, iino individuo propter ejus corruptibilita-

ut dicitur iu VIII Metaph., com. x. In tem, conservetur inpluribus. Inparte au-

istis autem inferioribus, quae siint gene- tem superiori universi invenitur aUior

rabiha et corruptibUia, et infima pars gradus perfectionis ; ubi unum indivi-

universi , et miuus participant de or- duum, ut sol, sic est perfectum, ut nihil

dine, invenitur non omnia diversa habere ei desit eorum quae ad propriam speciem

ordinem per se; sed quaedam habent or- pertinent. Unde et tota natura speciei

dinem per accidens tantum, sicut indivi- concluditur sub uno individuo; et simili-

* Al. : « divcrsam.

40

QU.-EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. VIII.

ter est de aliis corporibus ccelestibus. Multo ergo magis in suprema partererum creatarum, qua> est Deo propinquissima, scilicet in Angelis, baec perfectio inveni- tur , ut uni individuo nibil desit eorum quae ad totam speciem pertinent; et sic non sint plura individua in una specie. Deus vero, qui est in summo perfectio- nis, cum nullo alio convenit non solum in specie, sed nec in genere, nec in alio pra-dicato univoco \

Ad primum ergo dicendum quod Au- gustinus loquitur ibi de natura angelica et humana, non secundum quod consi- derantur in esse naturali, sed secundum quod ordinantur ad beatitudinem : sic enim aliqui in natura angelica elhumana perierunt. Quantum autem ad ordinem beatitudinis,naturabumana dividiturcon- tra totam naturam angelicam : quia tota natura angelica uno modo nata est per- venire ad beatitudinem, vel ab ea defi- cere irreparabiliter ; scilicet statim ad pri- mamelectionem; naturavero humanaper decursum temporis. Et ideo loquitur ibi Augustinus de omnibusAngeHs sicut de una natura, propter unum modum ordi- nis ad beatitudinem, licet differant se- cundum speciem naturae.

Ad secundum dicendum quod cum in- quiritur de differentia vel convenientia speciei, est consideratio de rebus secun- dum naturas ipsarum ; el secundum hoc non est loqucndum de omnibus Angehs, sicut de natura una Deo propinquissima; sed solus primus Angelus erat sccundum hoc natura Deo propinquissima : in qua quidem natura est minima diversitas, quia nec secundum speciem, nec secundum numerum.

Ad tertium dicendum quod ipsum esse se habct ut actus tam ad naturas compo- sitas, quam ad naturas simplices. Sicut ergo in naturis compositis species non sumilur ab ipso esse, scd a forma : quia species praedicatur in quid est, esse au- tem pcrtinere vidctur ad quffistionem an est : sic nec in substantiis angelicis spc- cies sumitur secundum ipsum esse, sed secundum formas simplices subsistentes; quarum difFerentia cst secundum ordi- nem perlectionis^, ut dictum est.

Ad quartum diccndum quod sicut forma quaa cst in sul)Jecto vel materia individuatur pcr hoc (|uod est esse

in hoc; ita forma separata individuatur per hoc quod est nata in ahquo esse. Si- cut enim esse in hoc excludit communi- tatemuniversalis quod pr*dicaturde mul- tis; ita non posse esse in aliquo. Sicut ergo ha^c albedo non prohibetur habere sub se multa individua ex hoc quod est albedo, quodpertinet ad rationem speciei, sed ex hoc quod est in hoc, quod perti- net ad rationem individui ; ita natura hujus Angeh non prohibetur esse inmul- tis ex hoc quod est natura in tah ordine rerum, quod pertinet ad rationem spe- ciei; sed exhoc quod non est nata recipi in ahquo subjecto, quod pertinet ad ra- tionem individui.

Ad quintum dicendum quod cum af- fectio sequatur cognitionem; quanto co- gnitio est universahor, tanto affectio eam scquens magis respicit commune bonum; ct quanto cognitioest magis particularis, tanto affectio ipsam sequens magis res- picit privatum bonum; unde et in nobis privata dilectio ex cognitione sensitiva exoritur : dilcctio vero communis et ab- soluti boni ex cognitione intellectiva. Quia ergo Angeli quanto sunt altiores, tanto habent scientiam magis universalem, ut Dionysius dicit cap. x, Angelicse hierar.; %\\, Pat. grgec. lat. t. III, col. 291, ideo eorum dilectio maximerespicit commune bonum. Magis ergo diligunt se iuvicem, si specie diffcrunt, quod magis pertinet ad perfectionem universi, ut ostensum est in corp. art., quam si in specie con- venirent, quod pertineret ad bonum pri- vatum unius speciei.

Ad sextum dicendum quod substantias separatas non potest anima nostra cor- pori unita secundum essentias earum intelligere, ut sciat de eis quid sunt : quia earum essentiae excedunt genus scnsibilium naturarum, et earum propor- tionem, ex quibus intellectus noster co- gnitioncm capit. Et ideo substantia? se- paratae non possunt definiri a nobis pro- prie, sed solum per remotionem, velali- quam opcrationem ipsarum ; et hoc modo Damascenus definit Angelum non defi- nitione pertinente ad speciem specialis- simam, scd ad gcnus suballernum, quod est geuus et species; unde dcfiniri potest.

Ad septimum dicendum quod modus distinctiouis personarum divinarum est absque essentioe diversitate : quod non

' Parm. : « uuivoce. t>

QUiEST, UN., DE SPIR. CREAT., ART. VIII.

41

patitur naturacreata; ct ideo nonest hoc adconsequentiamtrahendum in creaturis.

Ad octavum dicendum quod magis et minus dupliciter accipitur. Uno modo secundum diversum modum participa- tionis unius et ejusdem formae, sicut magis album dicitur magis clarum quam minus album ; et sic magis et minus non diversificant speciem. Alio modo dicitur magis et minus secundum gradum di- versarum formarum, sicut album dicitur magis clarum quam rubeum aut viride ; et sic magis et minus diversificant spe- ciem ; et hoc modo Angeli difTerunt in donis naturalibus secundum magis et 'minus.

Ad nonum dicendum quod illud quod constituit in specie est nobilius eo quod constiiuit in genere, sicut detcrminatum indeterminato : habet enim se determi- natum ad indeterminatum ut actus ad potentiam ; non autem ita quod semper illud quod constituit in specie ad nobi- liorem naturam pertineat; ut patet in speciebus animalium irrationalium : non enim constituuntur hujusmodi species per additionem alterius naturai nobilioris supra naturam sensitivam, quse est no- bilissima in eis ; sed per determinationem ad diversos gradus in illa natura. Et similiter dicendum est de intellcctuali, quod est commune in Angelis.

Ad decimum dicendum quod hoc non videtur esse universaliter verum, quod imperfectior difFcrentia generis in plures species multiplicctur. Gorpus enim divi- ditur per animatum et inanimatum : plures tamen videntur esse specics ani- matorum corporum quam inanimatorum, prfficipue si corporacoelcstia sintanimata, et omnes stelles ad invicem specie diffe- rant. Sed ct in plantis et in animalibus est maxima divcrsitas specierum. Ut ta- menhujus rei veritas invGstigctur,consi- derandum cst quod Dionysius Platonicis contrariam sententiam proferre videtur. Dicunt enim Platonici quod substantiae quo sunt primo uni propinquiores, eo sunt minoris numcri. Dionysius vcro dicit in cap. xiv Ayujelicse hierarchise Pat. grsec. lat. t. III, col. 322, quod An- geli omncm materialem multitudinem transcendunt. Utrumque autem verum esse aliquis potcstex rcbus corporalibus pcrcipere; in quibus quanto corpus ali- quod invenitur superius, tanto minus habet de materia, sed in majorcm quan- titatcm extenditur. Unde cum numerus

quodammodo sit causa quantitatis con- tinuse, sccundum quod punctum cons- tituit unitas, et punctus lineam, ut more Platonicorum loquamur : ita est ctiam in tota rcrum univcrsitatc, quod quanto aliqua sunt superiora in entibus, tanto plus habcnt de formali multitudine, quae attenditur sccundum distinctionem spe- cierum ; et in hoc salvatur dictum Dio- nysii : minus autem de multitudinc ma- teriali quse attcnditu;:' secundum distinc- tionem individuorum in eadcm specie ; in quo salvatur dictum Platonicorum. Quod autem estuna sola species animalis rationalis, multis existentibus specicbus irrationalium, ex hoc provenit, quia ani- mal rationale constituitur ex hoc quod natura corporea attingit in sui supremo naturam subslantiarum spiritualium in sui infimo. Supremus autcm gradus ali- cujus natura^, vcl ctiam intimus , est unus tantum : quamvis possit dici , plures esse spccies rationalium anima- lium, si aliquis ponerct corpora coelestia animata.

Ad undccimum diccndum quod ho- mines continentur intcr creaturas cor- ruptibilcs, quse sunt infimaparsuniversi, in qua invcniuntur aliqua ordinata non solum pcr se, sed ctiam per accidens; et ideo in Ecclcsia militanti diversitas secundum potentiam ct ordincm non di- versificat specicm; sccus autem est in Angelis, qui suntsuprema parsuniversi, ut dictum est. Est autem in hominibus Angclorum similitudo non perfecta, scd qualem esse contingit, ut dictum est.

Ad duodecimum dicendum quod or- namcnta tcrrae et aquse, quia corruptibilia sunt;, requirunt multitudinem in eadcm spccic, ut dictum cst. Corpora autem coe- lestia etiam sunt diversarum specierum, ut dictum est : lux enim non est forma substantialis corum, cum sit qualitas per se sensibilis ; quod de nulla forma subs- tantiali dici potcst; et praeterea non est ejusdem rationis lux in omnibus ; quod patet ex hoc quod diversorum corporum superiorum radiidiversoshabcnteffectus.

Ad decimumtcrtium diccndum quod individuatio in Angclis non est per ma- tcriam, sed per hoc quod sunt formae pcr sc subsistentes, quae non sunt natffi csse in subjecto vel materia, ut dictum est.

Ad decimumquartum dicendum quod antiqui philosophi posuerunt; quod co- gnosccns debet csse de natura rei co- gnitae; unde Empedocles dixit^ lib. I

42

QU.EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. TIII ET IX.

Z)e «;??7??(7 apud Aristot., com. XXV, quod angelicas species, accipitur secundum

terram terra cognoscimiis, et aquam perfectum et imperfectum, vel excedens

aqua. Sed ad lioc excludendum Aristo- et excessum ; siout est etiam in nu-

lelesposuit, III Z)e a??imir?, text.xiv, quod meris; et sicut se liabent animatum et

virtus cognoscitiva in nobis, prout est in inanimatum, et alia bujusmodi. potentia, est denudata a natura cognos-

cibilium, sicut pupilla a colore ; sed tamen sensus in actu cst sensatum in actu, inquantum fit sensus in actu per hoc ([uod informatur specie sensibili ; et ca- dem ratione intellectus in actu est intel- lectum in actu, inquantum informatur per speciem intelligibilem : non enim lapis estin anima, sed species lapidis, ut

ARTICULUS IX.

Utrum intellectiis possihilis sit wms in omnibiis hominibus.

Nono quaeritur, utrum iutellectus pos- sibilis sit unus in omuibus hominibus. ipse dicit, III Deanima, text. xxvvni. Ex Et videtur quod sic. Dicit enim Augus- hoc autcmest aliquid intelhgibile in actu, cap. xxxii circa fin. : « Si dixero multas* quod est a materia separatum ; et ideo csse animas, ipse me ridebo. » Derisibile dicit, III De anima, text. com. xxv, quod ergo videtur dicere muDas animas in- in his quae sunt sine materia, idem est tellectivas esse.

intellectus ct quod intelhgitur. Non ergo 2. Pr»terea, in his quae sunt sine

oportet quod Angelus intelhgenssit iilcm materia, cst inuim tantum individuum in in substantia quod Angelus intehectus, una specie, ut ostensum est, art prwced.. si sunt immateriales; sed oportet quod Sed intellectus possibihs, sive anima intellectus unius formetur pcr simihtu- intehectiva, cum sit substantia spiri-

dinem aherius.

Ad decimumquintum dicendum quod numerus qui causatur ex divisione con- tinui est species quantitatis, et est tantum in substantiis materiahhus : sed in subs- tantiis immaterialibus est multitudo , quae est de transcendentibus, secundum quod unum et multa dividunt ens; et hffic multitudo consequitur distinctionem formalem.

Ad decimumsextum dicendum quod differentia secundum causam ct causatum ponitur a quil)nsdam muhiphcare sul)S- tantias separatas, inquantum per hoc ponunt provenire diversos gradus in eis, prout causatum est infra suam cau- sam. Unde si ponimus diversos gradus in substantiis immaterialibus ex ordine divinae sapicntiae causantis, rcmancbit ead(un distinctionis ratio, etiam si una carum non sit causa alterius.

Ae decimumseptimum dicendum quod per Phiiosophum YII Metapli. , com. xxxiv quafhbet natura creata, cum sit finita, et xxxv. Sed corpus non est dc essentia non ita perfecte rcprsBsentat divinam anima?. Ergo impossibile est quod anima bonitatem sicut muUitudo naturarum : individuetur per corpus; et ita non mul- quia quod in multis naturis multiphciter tiplical)untur anima? secundum multipli- continetur, comprehenditur iuDeo unite ; oationcm corporum. et ideo oportuit esse plures naturas in o. Ura^tcrea, Augustinus dioit Contra

universo, etetiam insubstantiisangeliois. t^rliciamnn, cap. xii ciroa mcd. : ((Siori-

Ad decimumoctavum dicendum quod gincm animantis potcntiae requiramus, oppositio difrerentiarum constitucntium prior cst anima matre, et ex hac rursus

tualis, non est compositus ex materia et forma, ut prius, art. I, ostensum est. Ergo est una tantum anima intellectiva, sivc intellectus possibilis, in tota specie humana.

3. Sed dicebat ' quod etsi etiam in- tellectiva non habeat materiam ex qua sit, habet tamen materiam in qua est, scilicet oorpus, secundum quorum mul- tiplicationem multiplicantur animae in- tehectivae. — Sed contra, remota causa rcmovetur efTcctus. Si crgo multiplicatio corporum est causa multitudinis ani- marum ; remotis corporibus non possunt multae animae remanere.

\. Praeterea, individuatio fit secundum detcrminationem principiorum esscn- tialium; sicut enim de ratione hominis cst ut componatur ex anima ct corpore, ita de rationc Socratisest ut componatur ex hao anima et hoc corporc, ut patet

' Parui. : « diceuduni. »

OU^ST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. IX.

43

nata vidctur esse ciim sobole ; » et loquitiir de animaper quamanimata est mater, ut statim subdit. Ex quo videtur dicere quod sit eadem anima in matre et filio, et eadem ratione in omnibus hominibus.

6. Prffiterea, si intellectus possibibs in me est alius et in te, oporteret quod res intellecta esset alia in me et alia in te; cum res intellecta sit in intellectu; et sic res intellecta numeraretur per numera- tionem individuorum hominum. Sed omnia qu* numerantur per numerationem individuorum habcnt rem intelleclam communem; et sic rei intellectae erit aha res iniellecta in infinilum; quod est impossibile. Ergo non est ahus intehectus possibihs in me et in te.

7. Praeterea, si non esset unus intel- lectus possibihs in omnibus hominibus ; cum contingit scientiam a Magistro in discipulo causari , oportet quod vel eadem numero scientia quse est in Ma- gistro, deflueret ad discipulum; vel quod scientia Magistri causaret scientiam dis- cipuh, sicut calor ignis causat calorcm in hgnis ; vel quod addiscere non esset aiiud quam reminisci. Si enim discipulus habeat, antequam addisceret, scientiam quam addiscit, addiscere est reminisci. Si vero non habeat eam prius; aut ac- quirit eam existentem prius in alio, sci- licet inMagistro, autnon existentemprius in aho et sic oportet quod in eo de novo causetur ab alio. Haec autemtria suntim- possibilia. Cum enimscientia sit accidens, non potest eadem numero transire de sub- jecto in subjectum ; quia, utBoetius dicit, accidentia corrumpi possunt^ transmutari non possunt. Similiter etiam impossibile est quod scientia Magistri causet scien- tiam in discipulo ; tum quia scientia non est qualitas activa; tum quia verba quae Magister profert, solum excitant disci- pulum ad intehigendum, ut Augustinus dicit in hb. Demagistro, cap. xii, xiii, xiv. Quod autem addiscere sit reminisci, est contra Philosophum in I Poster. , com. III et IV. Non est ergo alius et alius intehectus possibihs in omnibiis hominibus.

8. Praeterea, omnis virtus cognoscitiva quae est in materia corporah, cognoscit ea tantum qua? habent afflnitatem cum materia in qua est ; sicut visus cognoscit tantum colores qui habent affinitatem cum pupilla, quae est susceptiva colorum propter suam diaphaneitatem. Sed intel- lectus possibilis non est susceptivus

eorum tantum quae. habent affinitatcm vel cum toto corpore, vel cum quacumque parteejus. Intehectus ergo possibilis non est virtus cognoscitiva in materia corpo- rali, neque in toto corpore, neque in aliqua parte ejus. Ergo non multiplicatur secundum multiplicationem corporum.

9. Praeterea, si anima intellectiva vel intellectus possibilis multiplicatur se- cundum multiplicationemcorporum, hoc non est nisi quia est corporis forma. Sed non potest esse corporis forma, cum sit imposita ex materia et forma, ut a multis ponitur; compositum enim ex materia et forma non potest esse alicujus forma. Ergo anima intehectiva, sive in- tehectuspossibihs, nonpotestmultiplicari secundum multitudinem corporum.

10. Praeterea, sicut Cyprianus dicit, Dominus prohibuit discipulis ne in civi- tatem Samaritanorum intrarent propter peccatum schismatis ; quia a regno Da- vidrecesserunt decem tribus, in Samaria caput sibi regni postmodum statuentes. Idem autem populuserat tempore Christi qui prius fuerat. Sic autem se habet po- pulus ad populum sicut homo ad homi- nem, et anima ad animam. Ergo eadem ratione una anima est in eo qui prius fuit, et in alio qui post sequitur ; et sic per eamdem rationem eadem anima erit in singulis hominibus.

H. Praeterea, magis dependet acci- dens a subjecto quam forma a materia; cum forma det esse materiae simpliciter, accidens autem iion dat esse simpliciter subjecto. Sed unum accidens potestesse inmultis substantiis, siciit unum tempus est in multis motibus, ut Anselmus dicit, in Dial. de veritate, cap. xiii, Pat. lat. t. CLVni, col. 486. Ergo muUo magis una anima potest esse multorum corpo- rum ; et sic iion oportet esse multos in- tehectus possibiles.

12. Praeterea, anima intehectiva vir- tuosior est quam vegetativa. Sed anima vegetativa est potens vegetare aliquid extra corpus cujus est forma; dicit enim Augustinus in VI Musicx, quod radii vi- suales vegetantur ab anima videnfis, etiam longe producti usque ad rem vi- sam. Ergo multo magis anima intellec; tiva potest perficere alia corpora praeter corpus in quo est.

13. Praeterea, si intehectus possibihs multiplicatur secundum|muItipIicationem corporum, oportet quod species intelli- gibiles quae sunt in intellectu possibili

i4

QU.-EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART IX.

ia me et in te, secundum multlplicatio- iii^m corporum multiplicentur. Sed ab omnibus formis multiplicatis secundum multiplicationem materia; corporalis po- iost abstrabi aliqua intentio communis. i{rgo a formis intellectis per intellectum possibilem potest abstrahi aliquaintentio iutellecta communis ; et eadem ratione, cum illa intentio intellecta multiplicetur secundum multiplicationem intellectus possibilis, erit abstrabere aliam inten- tionem intellectam in infmitum. Hoc au- lem est impossibile. Est ergo unus intel- lectus possibilis iu omnibus.

14. Praeterea, omnes homines consen- tiunt in primis principiis. Sed hoc non esset, nisi id quo cognoscunt prima prin- cipia, esset unum commune in omnibus hominibus. Hujusmodi autem est intel- lectus possibilis. Est ergo unus intellec- tus possibilis in omnibus.

lo. Prsterea, nulla forma individuata et multiplicata per materiam est intel- lecta in actu. Sed intellectus possibilis, cum actu intelligit, est intellectus in ac- tu ; et intellectus in actu est intellectum in actu, ut dicitur IJI De anijna, com. XXXVI et xxxvn ; sicut sensus in actu est sensatum in actu. Ergo intellectus pos- sibilis non est individuatus, neque mul- tiplicatur per materiam corporalem ; et ita est unus in omnibus.

16. Praiterea, receptum est in reci- piente per modum recipientis. Sed spe- cies intelligibilis recipiturin intellectu ut intellecta' in actu, et non individuata per matcriam. Ergo intellectus possibilis non cst individuatus per materiam. Ergo neque multiplicatur per multiplicationem materia; corporalis.

17. 1'rffiterea, intelleclus possibilis So- cratis vel Platonis intelligit essentiam suam, cum intellectus possibilis in seip- sum reflectatur. Ergo ipsa essentia intel- lectus possibilis est intcllecta in actu. Sed nulla forma individuata et multipli- cata per materiam, est iutellecta in actu. Ergo intellcctus possibilis non individua- tur nec muUiplicatur per materiam cor- poralem ; et sic rclinquitur quod sit unus iutellectus possibilis in omnibus.

Sedcontraest ijuod dicitur Apocal. vii, 9 : Post Jixc vidi turbam nia<jnam qiiani (Vmumcrare ncmo poterat. Turba autem illa non erat hominum corporaliter vi-

ventium, sed animarum a corpore abso- lutarum. Ergo sunt multa^ animae intel- lectivae, non solum nunc cum corpori uniuntur, sed etiam a corporibus abso- luta?.

Praeterea, Augustinus dicit ContraFe- licianum, cap. xii parum a princ. : «Fin- gamus, sicut plerique volunt, esse inmun- do animam generalem; » et postea sub- dit : « Cum talia proponimus, impugnan- da pra?dicamus. » Est ergo improbabila quod sit una anima omnium.

Prffiterea, magis est alligata anima intellectiva corpori humano quam cor-' pori coelesti motor ejus. Sed Commen- tator dicit in III De anima, quod si es- sent plura corpora mobilia, essent plures motores in orbibus coelestibus. Ergo ma- gis cum sint multa corpora humana, erunt multae animae intellectivae, et non unus tautum intellectus possibilis.

Respondeo dicendum quod ad eviden- tiam hujus quaestionis oportet praeintel- ligere quid iutelligatur iiomine intellec- tus possibilis et agentis. Sciendum est autem, quod Aristoteles III Dc a?iima, text. XXIX et seq., processit ad conside- raudum de intellectu per similitudinem sensus. Ex parte autem sensus, cum inveniamur quandoque sentientes in po- tentia, quandoque in actu, oportet po- nere in nobis aliquam virtutcm sensiti- vam, per quam simus senticntes in po- tentia ; quam oportet esse in potentia ad species sensibilium, et nullam earum habere actu iii sua essentia; alioquin si sensus haberct in actu sensibilia, sicut antiqui philosophi posuerunt, sequeretur quod semperessemus sentientesin actu. Similiter cum inveniamur quandoque in- telligentes in actu, quandoque in poten- tia, necesse est ponere aliquam virtu- tem per quam simus intclligentes in po- tentia, quae quidem iu sua essentia et natura non habcat aliquam de naturis rerum sensibilium, quas intelligere pos- sumus, sed sit in potentia ad omnia ; et proptcr hoc vocalur possibilis intellec- tus; sicut ct scnsus, secuuduin quod est in potentia, posset vocari sensus possi- bilis. Sensus autem qui est in potentia reducitur iu actum por scnsibilia actu, quap sunt cxtra animam ; unde noii est neccsse ponere sensum agentem ; et similitcrnon esset iicccsse ponere intcl-

' Parni. omitlil : « ut intellccta. »

QU^ST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. IX.

45

lectum ag-entem, si uiiiversalia quae sunt intelligibilia actu, per se subsisterent extra animam, sicut posuit Plato. Sed quia Aristoteles posuit ea non subsistere nisi in sensibilibus, quai non sunt intel- ligibilia actu; necesse habuit ponere ali- quamvirtutem quae faceret intelligibilia in potentia, esse intelligibilia actu, abs- trahendo speciesreruma materia etcon- ditionibus individuantibus ; et haec vir- tus vocatur intellectus agens. De intel- lectu ergo possibih Averroes in III De a7iima, com. v et vi, posuit quod essct qusedam substantia separata secundum esse a corporibus hominum; sed quod continuaretur nobiscum per phantas- mata;et iterum quod esset unus intellec- tus possibihs omnium. Quod autem hsec positio sit contraria fidei, facile est vi- dere ; tolht enim praemia et poenas fu- turge vitae. Sed ostendendum est hanc positionem esse secundum se impossibi- lem per vera principia Pliilosophiae. Os- tensum est autem supra, art. ii, cum de unione substantia; spiritualis ad cor- pus ageretur, quod secundum hanc po- sitionem sequeretur quod nulhis homo particularis intelhgeret ahquid. Sed dato, disputationis gratia, quod ahquis homo particukiris per intellectum sic sc- paratum inteUig-ere posset, sequuntur tria inconvenientia, si ponatur quod sit unus intellectus possibilis omnium quo omnes intenigant. Primo quidem, quia non est possibile unius virtutis simul et semelesse plures actiones respectu ejus- dem objecti. Contingit autem duos ho- mines simul et semel unum et ideni in- tehigibile inteUigere. Si igitur uterque intehigit per uiium inteUectum possibi- lem, sequeretur quod una et eadem nu- mero esset intellectuahs operatio utrius- que ; sicut si duo homines viderunt uiio oculo, sequeretur, quod eadem esset vi- sio utriusque; quod patet esse omiiino impossibile. Nec potest dici quod intel- hgere meum sit aliud ab intehigere tuo propter diversitatem phantasmatum ; quia phantasma non est intenigibile in actu, sed id quod est ab eo abstractum, quod ponitur esse verbum. Unde diver- sitas phantasmatum est extrinseca ab in- teUectuah operatione; et sic non potest diversificare ipsam. Secundo, quia im- possibile est esse unum numero in indi- viduis ejusdem speciei iUud per quod speciem sortiuntur. Si enim duo equi convenirent in eodem secundum nume-

rum quo speciem equi haberent, seque- retur quod duo equi essent unus equus; quod est impossibile. Et propter hoc in VII Metaph. dicitur^ quod principia speciei, secundum quod sunt determi- nata, constituunt individuum ; ut si ratio hominis est ut sit ex anima et corpore, de ratione hujus hominis est quod sit ex hac anima et ex hoc corpore. Unde prin- cipia cujushbet speciei oportet plurificari in pluribus individuis ejusdem speciei. A quo autem aliquid speciem sortiatur, cognoscitur a propriaoperatione speciem consequente. Dijudicamus enim esse verum aurum quod habet propriam ope- rationem auri. Propria autem operatio humanae speciei est inteUigere ; unde secundum hanc operationem, ponit Phi- losophus X Ethic, cap. vii et viii, ulti- mam hominis fehcitatem. Hujus autem operationis principium non est intellec- tuspassivus, id est vis cogitativa, vel vis appetitiva sensitiva, quae participat ali- qualiter rationem ; cum hae vires non habeant operationem nisi per organum corporale. Intelligere autem non potest csse per organum corporale, ut Y De anima, com. vi, probatur. Et sic re- hnquitur quod inteUectus possibihs sit quo hic homo speciem humanam sorti- tur ; non autem intellectus passivus, ut Averroes fingit, lib. II De ajiima, com. v et xxxvi. Relinquitur ergo quod impos- sibile sit uimm inteUectum possibilem in omnibus hominibus esse. Tertio se- queretur quod intellectus possibilis non reciperet ahquas species a phantasmati- bus nostris abstractas, si sit unus intel- lectus possibilis omnium qui sunt et qui fuerunt;quia jam cum multi homines praecesserint multa intehigentes^ seque- retur quod inteUectus respectu omnium iUorum quae iUi sciverunt, sit in actu, et non sit iii potentia ad recipiendum ; quia nihil recipit quod jam habet. Ex quo ulterius sequeretur quod si nos sumus inteUigentes et scientes per intellectum possibilem, scire in nobis non sit nisi reminisci ; quamvis et hoc ipsum secun- dum se inconveniens videatur, quod in- teUectus possibilis, si sit substantia se- parata secundum esse, efficiatur in actu per phantasmata, cum superiora in en- tibus non indigeant inferioribus ad sui perfectionem. Sicut enim inconveniens esset dicere, quod corpora cffilestia per- ficiantur in actu accipiendo a corporibus inferioribus ; simUiter, etmulto amplius,

46

QU.EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. TX.

est impossibile quod aliqua substantia separata perficiatur in actu, accipiendo a phantasmatibus. Manifestum est etiam quod ha^c positio repugnat verbis Aris- totelis Ub. III Be anima inprinc.,. Cum enim iucipit inquirere de intellectu pos- sibili statim a principio, nominat eum partem animee, dicens : « De parte autem animae, quacognoscit animaet sapit.))Yo- lens autem inquirere de natura possibili, praemittit quamdam dubitationem, scili- cet utrum pars intellcctiva sit separabilis ab aliis partibus animae subjecto, utPlato posuit, vel ratione tantum ; (5t hoc cst quoddicit: «Sive separabili existente, si- ve inseparabili sccundum magnitudinem, sed secundum rationem.» Ex quo apparet quod si utrumhbet horum pona tur , stabit sententia sua, quamintendit de intellectu possibili. Non autem staret quod essct separata secundum rationcm tantum, si pra?dictapositio esset vera. Unde pra^dicta opinio non est scntentia Aristotelis. Postmodum etiam III T)c anima, text. v, subdit, quod intellcctus possil)ilis est quo opinatur et intelligit anima; et multa alia hujusmodi. Ex quibus manifcstc dat in- telligere quod intcllectus possibilis sit aliquid anim», et non sit substantia se- parata.

Ad primum ergo diccndum quod Au- gustinus inlelligit derisibile esse quod ponantur diversorum hominum animae multae, ita tamen qnod numero et specie differant ; et prsecipue secundum opinio- nem Platonicorum, qui supra omnia quae sunt unius speciei, posuerunt unum ali- quod commune subsistens.

Ad secundum dicendum quod Angeli sicut non habent matcriam cx qua sunt, ita non habent materiam in qua sunt ; anima vero habet materiam in qua est; et ideo Angeli non possunt esse multa? unius speciei.

Adtertium dicendum quod sicut cor- pus se habet ad esse animae, ita ad ejus individuationem ; quia unumquodque sccundum idem est unum et ens. Esse autem animae acquiritur ei secundum quod unitur corpori, cum quo simul constituit naturamunam, cujus utrumque est pars ; et tamcn quia anima intellec- tiva cst forma transcendens corporis ca- pacitatem, habet esse suum elevatum supra corpus ; unde destructo corpore adluic remanet esse anima'; ct similiter secuudumcorpora multiplicantur anima.%

et tamen remotis corporibus adhuc re- manet multitudo animarum.

Ad quartum dicendum quod licetcor- pus non sit de essentia animae, tamen anima secundum suam essentiam habet habitudinem ad corpus, inquantum hoc est ei essentiale quod sit corporis forma ; ct ideo in definitione animae ponitur corpus. Sicut ergo de ratione animae est quod sit forma corporis, ita de ratione hujus animae, inquantum est haec anima, est quod habeat habitudinem ad hoc corpus.

Ad quintum dicendum quod Augusli- nus ibi loquitur ex suppositione opinio- nis ponentium esse unam animam uni- versalem, ut ex praecedentibus patet.

Ad sextum dicendum quod in hac ra- tione praecipuam vim videtur Averroes constituere, II De anima, com. v xxxvi : quiavidelicet sequeretur ut ipse dicit si in- telleclus possibilis non esset unns in om- nibushominibus, quodres intellecta indi- viduaretur et numeraretur per individua- tionemctnumerationem singularium ho- minum ;etsicessetintellectain potentia,et non in actu. Ostendendum est ergo primo, quod ista inconvenientia non minus se- quuntur ponentibus intellectum possibi- lem esse unum quam ponentibus ipsum multiplicari in multis. Et primo quidem quantumadindividuationem,manifestum est quod forma existcns in aliquo indi- viduo eadem ratione individuatur per ip- sum, sive sit unum tantum in una specie, sicut sol, sive multa in iina specie, sicut margaritae. In utrisque enim est claritas individuata. Oportet enim dicere, quod intellectus possibilis sit quoddam indivi- duumsingulare; actus enim singnlarium sunf. Sive ergo sit unus in una specie, sivc multi, eadem ratione individuabitur res inteUecta in ipso. Quantum vero ad multiplicationem, manifestum est quod si non sint mulfi intcllcctus possibiles in specie humana, sunt tamen multi intel- lectus in universo, quorum multi intel- ligunt unum et idem. Remanebit ergo eadcm dubitatio, utrum res intcllccta sit uua, vcl plurcs in diversis. Non ergo po- test per lioc probare probare suam inten- tionem ; quia, sua positioneposita, adhuc eadem inconvenieutia remanebunt. Et ideo ad hujussolutionem, considerandum est ; quod si de intellectu loquit oporteat sccundum similifutinem scnsus, ut patet ex proccssu Aristotclis in 111 Dc animn, oportet dicere, quod res intellecta non se

QU^ST. UN., DE SPIR. CRFAT., ART. IX. 47

habet ad intellectum possibilem iit spe- simt in intellectu nostro, sicutde substan-

cies intelligibilis, qua intellectus possibi- tiis; sed Plato quidem dixit, scientias

lis sit actu ; sed illa species se tiabet ut esse de formis separatis ; Aristoteles vero

principium formale quo intellectus intel- de quidditatibus rerum in eis existenti-

ligit. Intellectum autem, sive res intellcc- bus. Sed ratio universalitatis, quae consis-

ta, se habet ut constitutum vel formatum tit incommunitate et abstractione, sequi-

per operationem intellectus : sive hoc sit tur solum modum intelligendi, inquan-

quidditas simplex, sive sit compositio et tum intelligimus abstracte et communi-

divisio propositionis; hasenim duas ope- ter ; secundum Platonem vero sequitur

rationes intellectus Aristoteles assignat etiam modum existendi formarum abs-

inlll De a7ii?na, com. xxi. Unam scilicet, tractarum; et ideo Plato posuit univer-

quam vocat intelligentiam indivisibiUum, saha subsistere, Aristoteles autem non.

quavidelicetintellectus apprehendit quod Sic ergo patet quomodo multiludo intel-

quid est alicujus rei : et hanc Arabes vo- lectuum non prsejudicat neque univer-

cant formationem, vel imaginationem sitati, neque communitati, neque unitati

per intellectum. Aham vero ponit, scili- rei intellectae.

cet compositionem et divisionem intel- Ad septimum dicendum quod scientia

lectuum,quamArabesvocantcreduhtatem a magistro causatur in discipulo, non

vel fidem. Utrique autem harum opera- sicut calor in lignis ab igne, sed sicut sa-

tionum preeintelligitur species intelligi- nitas in infirmo a medico : qui causat

bihs, qua fit intellectus possibilis in actu; sanitatem,inquantum subministrataliqua

quia intellectus possibilis non operatur adminicula, quibus natura utitur ad sa-

nisi secundum quod est in actu, sicut nec nitatem causandam ; et ideo eodem ordine

visus videt nisi per hoc quod est factus medicus procedit in sanando, sicut natura

in actu per speciem visibilem. Unde spe- sanaret. Sicut enim principalius sanans

cies visibilis non se habet ut quod vide- est natura iuterior, sic principium prin-

tur, sed ut quo videtur. Et simile est cipahter causans scientiam, et intrinse-

de intehectu possibih ; nisi quod intellec- cum, est lumen intellecius agentis, quo

tus possibihs reflectitur supra seipsum causatur scientia in nobis, dum deveni-

et supra speciem suam, non autem visus. mus per applicationem universalium prin-

Res igitur intellecta a duobus intellecti- cipiorum ad ahqua speciaha, quse per

bus est quodammodo una et eadem, et experientiam accipimus in inveniendo.

quodammodo multae; quia ex parte rei Et similiter magister deducit principia

quae cognoscitur, est una et eadem ; ex universalia in conclusiones speciales ;

parte vero ipsius cognitionis est alia et unde dicit Aristoteles in I Postei\, com.

alia; sicut si duo videant unum parietem, xxxii, quod demonstratio est syllogismus

esteademresvisaexpartereiquae videtur, faciens scire.

aha tamen et alia secundum diversas vi- Ad octavum dicendum quod ex hac

siones ; et omnino simile esset ex parte etiam ratione deceptus fuit Averroes :

intellectus, si res quae intelligitur, sub- putavit enim quod quia Aristoteles dixit,

sisteret extra animam sicut res quae vi- III De anima, com. xix et xx, intol-

detur, ut Platonici posuerunt. Sed secun- lectum possibilem esse separatum ,

dumopinionemAristotehsvidetur habere quod esset separatus secundum esse, et

majorem difficultatem, hcet sit eadem per consequens quod nonmultiphcaretur

ratio, si quis recte inspiciat. Non enim secundum multiplicationem corporum ;

est difTerentia inter Aristotelem et Plato- sed Aristoteles intendit quod intellectus

nem, nisi in hoc quod Plato posuit quod possibihs est virtus animae, quae non est

res quae intenigitur, eodem modo esse actus alicujus organi, quasi habeat ope-

habet extra animam quo modo eam in- rationem suam per organum corporale,

tehectus intelhgit, id est ut abstracta et sicut potentia visiva est virtus orgaui

communis; Aristoteles vero posuit rem habens operationem per organum cor-

quae intelhgitur, esse extra animam, sed porale ; et quia non habet operationem

aliomodo; quia intehigitur abstracte, et intellectus possibihs per organum cor-

habet esse concrete; et sicut secundum porale, ideo non oportet quod cognoscat

Platonem ipsa res quse intelligitur est eatantumquae habentaffinitatem velcum

extra ipsam animam, ita secundum Aris- toto corpore, vel cum parte corporis.

totelem ; quod patet ex hoc quod neuter Ad nonum dicendum quod opinio po-

eorum posuit scientias esse dc his quae nens animam esse compositam ex ma-

48

QU.EST. UX., DE SPIR. CREAT., ART. LX ET X.

teria et forma, est omnino falsa et impro- babilis. Non enim posset esse corporis forma, si esset ex materiaet forma com- posita. Si enim auima esset forma cor- poris secundum formam suam tantum, sequeretur quod una et eadem forma per- ficeret diversas materias diversorum ge- nerum, scilicet materiam spiritualem animae, et materiam corporalem ; quod est impossibile, cum proprius actus sit propriae potentiae ; et praeterea illud com- positum ex materia et forma non esset anima, sed forma ejus. Cum enim dici- mus animam, intelligimus id quod est corporis forma. Si vero forma animae es- set forma corporis mediante materia pro- pria, sicut color est actus corporis me- diante superficie, ut sic totaanima possit dici corporis forma ; hoc est impossibile, quia per materiam intelligimus id quod est in potentia tantum ; quod autem est in potentia tantum, non potest esse ali- cujusactus, quodest esse formam. Sivero aliquis nomine materiae intelligat aliqucm actum, non est curandum : quia nihil pro- hibet quod id quod vocamus actum, aU- quis vocet materiam ; sicut quod nos vo- camus lapidem, aliquis potest vocare asi- num.

Ad decimum dicendum quod sicut fluvius Sequana non est hic fluvius prop- ter hanc aquam fluentem, sed propter hanc originem et hunc alveum, unde semper dicitur idem fluvius, Ucet sit aha aqua defluens ; ita est idem popufus nou propter identitatem anima? aut homiuum, sed propter eamdem habitationem, vel magis propter easdem leges et eumdem modum vivendi, ut Aristoteles dicit in lil Po/itic, cap. II,

Ad undecimum dicendum quod tem- pus comparatur ad unum tantum motum sicut accidens ad subjectum ; scilicet ad motum primi mobiUs, quo mensurantur omnes aUi motus ; ad aUos autem motus comparatur sicut mensura ad mensura- tum : sicut ulna comparatur ad virgam Ugneam sicut ad subjectum, ad pannum autem qui per eam mensuratur, sicut ad mensuratum tantum ; et ideo non sequi- tur quod unum accidens sit in multis sub- jectis.

Ad duodecimum dicendum quod vi- sus nou fit per radios extra missos se- cundum verilatem rei ; sed Augustinus hoc dicit secundum opinionem aliorum. Hoc tamen posito, anima vcgetaret ra- dios quantumcumque extra missos, non

quasi extraoea corpora, sed inquantum continuarentur cum corpore proprio.

Ad decimuntertium dicendum quod sicut ex pra?dictispatet,res inteUectanon individuatur nec muUipUcatur nisi ex parte operationis inteUectuaUs. Xon e&t autem inconveniensquod a re inteUecta, in quantum est inteUecta, abstrahatur res inteUecta simpUciter; sicut ab hoc in- teUectu abstrahitur inteUectus simpUciter. Nec hoc praejudicatrationi universaUtatis. Accidit enim homini aut intentioni spe- ciei, quod inteUigatur a me. Unde non oportetquod de inteUectu hominis autin- teutione speciei sitquod inteUigaturame vel ab iUo.

Ad decimumquartum dicendum quod consensus in prima principia non causa- tur ex unitate inteUectus possibilis, sed ex simUitudine natura?, ex qua omnes in idem incUnamui- ; sicut omnes ovescon- sentiunt in hoc quod existimant lupum inimicum; nuUus tamen diceret in eis unam tantum animam esse.

Ad decimumquintum dicendum quod esse individuale non repugnat ei quod est esse intellectum in actu : quia subs- tantiae separatae sunt intellectae in actu, cum tamen sint individuae ; aUoquin non Uaberent actioues,quae suntsingularium. Sed Uabere esse materiale repugnat ei quod est esse intellectum in actu; et ideo formae individuales, quae individuantur per materiam, non sunt intellectae in actu, sed in potentia tantum. Animaautemin- tcUectiva non sic individuatur per mate- riam ut fiat forma materialis, prEecipue secundum inteUectum, secundum quem Iranscendit materiae corporalis propor- tionem ; sed eo modo individuatur secuu- dummateriam corporalem,ut dictumest, inquantum scilicet habet habitudinem ut sit forma hujus corporis. Unde per hoc non tolUtur quin intellectus possibilisho- minis hujus sit inteUectum in actu, et similiter ea quae recipiuntur in ipso.

Et per hoc patet solutio ad duo se- quentia.

ARTICULUS X.

Utrum intcllectus agens sit nmis omnium hominum. I p., qua^st. lxxxix, art. v.

Decimo quseritur, utrum intellectus agens sit iinus omuium Iiominum. Etvi- dctur quod sic. lUuminare enim Uomines est proprium Dei, secundum illudJoan.i,

OU.EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. X. 4!)

9: Erat lux vera qnse illuminat omncm LXXXIII. ()//c7'.<;^/o;2?m?,qiiapst. ixinprinc. : hominemvenicntem inhuncmundum.^Q(\ « Omiie qnod corporeos sensus attingil hoc pertinet ad intellectum agentem, ut sineullaintermissionetemporiscommuta patet in III De anima, com. xviii. Ergo tur. Apprehendi autem non potest quod intellectus. agens est Deus. Deiis aufem sine ullaintermissione mutatur. Non est est iinus. Ergo intellectus agens est unus expectandaergo sincerilas veritatis a sen- tantum. sibus corporis. » Et postmodum subdit :

2. Praeterea, nihil quod est a corpore «Nihilestsensibilequodnonhabear simile separatum muHiplicatur secundum mul- falso, ut internosci non possit. Nihil au- tiplicationem corporum. Sed intellectus tem percipi potest quod non a falso dis- agens est a corpore separatus, ut dicitnr cernitur. Non est ergo constitutum judl- III De anima, com. xix et xx. Ergo in- cium veritatis in sensibns. » Sic ergo tellectus agens non multiplicatur secun- probat quod per sensibiha de veritate dum multiplicationem corporum; et per judicare non possumus, tum propter hoc consequens secundum mnltiplicationem quod sunt mutabilia , tum propter hoc hominum. quod habeant aliquid simile falso. Sed

3. Pra^terea, nihil est in anima nostra hoc convenit cuilibet creatura». Ergo se- quod semper intelligat. Sed hoc convenil cundumnihil creatum possiimus judicare intellectui agenti ; dicitur enim in III De de veritate. Sed secundum intellectum anima, com. m, quod non aliquando qui- agentem judicamus de veritate. Ergo in- demintelIigit,aliquandoautemnon. Ergo tellectus agens non est aliquid creatum ; intellectus agens non est aliquid anima^ ; et sic idem quod prius.

et ita non multiplicatur secundum mul- 9. Praeterea, Augustinus dicit in XIV

tipUcationem animarum et hominum. De Trin., cap. xv a med., quod « impii

4. Praterea, nihilreducit sede potentia miilta recte reprehendunt recteque lau- in actum. Sed intellectus possibilis redu- dant in hominum moribus. Quibus ea citur in actum per intellectum agentem, tandem regulis judicant, nisi in quibus ut patet III /)tf «;«>/?«, com. XVII et xviii. vident quemadmodum quisque vivere Ergo intellectus agens non radicatur in debeat, etiam si nec ipsi eodem modo essentia animge, in qua radicatnr intcllco- vivant? Ubi eas vident ? nequc enim in tus possibihs ; et sic idem qiiod prius. sua natura, cum eorum mentes constet

5. Praeterea, omnis multiphcatio con- esse mutabiles, has vero regulas immii- sequitur aliquam distinctionem. Sed in- tabiles; nec in habitu suae mentis, cum tellectus agens non potest distingui per illffi re^ul* sint justitise, mentes vero materiam, cum sit separatus; neque per eorum esse constet injustas. Ubi ergo formam, quia sic differret specie. Ergo scriptae sunt, nisi inlibro lucis ilUus quai intellectus agensnon multiplicatur inho- veritas dicitur? » Ex quo videtur quod minibus. judicare de justo et injusto, nobis com- *

6. Praeterea, illud quod est causa se- petit secundum lucem quae est supra parationis est maxime separatum. Sed mentes nostras. Judicium autem tam in intellectus agens est causa separationis ; rebus spcculativis quam in practicis nobis abstrahit enim species a materia. Ergo convenit secundum intellectumagentem. est separatus ; et ita non multiplicatur Ergo intellectus agens est lux aliqua secundum multiplicationemhominum. supra mentera nostram. Non ergo mul-

7. Praeterea, nuUa virtns qu* tanto tiplicatur secundum multiplicationem magis potest operari quanto magis ope- animarum et hominum.

ratur habet terminum suae operationis. 10. Praeterea, Augustinus dicit in hb.

Sedintellectus agens est hujusmodi ; quia De vera religione, quod de aliquibus duo-

cum inteUigimus aliquid magnum intel- bus quorum neutrum est optimum, non

Ugibile, nonminus possumusintelUgere, possumus judicare quid eorum sit aUero

sed magis, ut dicitur III De anima, com. melius, nisi per aliquid quod sit melius

vn. Ergo inteUectus agens non Uabet ali- utroque. Judicamus autem quod Angelus

quem terminum suae operationis. Esse est melior anima, cum tamen neutrum

autem creatum habet terminum suae ope- eorum sit optimum. Ergo oportet quod

rationis^ cum sit finitae virtutis. Ergo in- judicium fiat per aliquid quod est melius

teUectus agens non est aUquid creatum ; utroque ; quod nihil aliud est quam

el sic est unus tantum. Deus. Cum ergo judicemus per inteUec-

8. Praeterea , Augustinus dicit lib. tum agentem, videtur quod intellectus

XIV. 4

50

QU.EST. UN., DE SPIR. CREAT., ART. X.

agens sit Dens ; et sic idem quod prins. quid animae intellectus agens; et sic non

11. Pia^terea, Philosoplius dicit in III multiplicatur secundum auimas et ho-

De anima, com. xviii, quod intellectus mines.

agens se habet ad possibilem sicut ars 16. Praeterea, posita causa sufficienti,

ad materiam. Sed in nullo genere artificii superfluum cst aliam causam ponere ad

ars et materia in idem coincidunt; neque eumdem efTectum. Sed est aliqua causa

extrinseca sufficiens ad illuminationem hominum, scilicet Deus. Ergo non opor- tet ponere intellectum agentem, cujus officium est illuminare. Non est ergo ali- quid in anima hominis; et sic nou mul- tiplicatur secundum animas et homines. 17. Praeterea, si intellectus agens po- nitur aliquid anim« hominis , oportel

universaliter agens et materia incidunt in idem numero, ut dicitur in II Physic, com. Lxx. Ergo inteUectus agens non est aliquid in essentia anima*, in qua est in- tellectus possibilis ; et sic non multipli- catur secundum multiplicationem anima- rum et hominum.

12. Prffiterea, Augustinus dicit ' II De lih. arhit., cap. viii parum a princ, quod quod aliquid homini conferat ; quia nihil ratio et veritas numeri omnibus ratioci- est otiosum et frustra in rebus a Deo nantibus pra^sto est. Sed ratio et veritas creatis. Sed intellectus agens non con- numeri estuna. Ergo oportet essc aliquid fert homini ad cognoscendum, quantum unum secundum quod prsesto sit omni- ad hoc quod illuminat intellectum possi- hus. Hoc autem est intellectus agens, bilem; quia intellectus possibilis cum cujns virtuterationesuniversales a rebus fuerit factus in actu per specicm intelli- abstrahimus. Ergo inteilectus agens est gibilem, per se sufficit ad operandum. unus in omnibus. sicut et quodlibet aliud habens formam.

13. Pra?terea, in eodem hb., cap. ix a med. : « Si summum bonum omnibus unum est, oportet etiam veritatem in

Similiter non confert quantum ad hoc quod illustret phantasmata, abstrahens species intelligibiles ab eis; quia sicut qua cernitur et tenetur, id est sapien- species quae est recepta in sensu impri-

tiam, omnibusunam esse communem. » Sed summum bonum cernitur et tenetur a nobis per intellectum, et pra^cipue per agentem. Ergo intellectus agens estunus in omnibus.

14. Prffiterea, idem natum cst facere idem. Sed universalc est unum in omni- bus. Cum ergo intellectus agentis sit facere universale, videtur quod etiam in- tellectus agens sit imus in omnibus.

mit sui similitudincm in imaginatione; ita videtur quod forma quffi est in ima- ginatioiie , cum sit spiriUialior, ac per hoc virtuosior, possit imprimere suam similitudinem in ulteriorem potentiam, scilicet in in»ellcctum possibilem. Non ergo intellectus agens estaliquid animae; et sic non multiplicatur in hominibus.

Sed contra est quod Philosophus dicit III De anima, com. xvii et xviii. quodin-

15. Practerea, si intellectus agens est tellectus agens est aliquid anima*. Ergo

ahquid animae -, oportet quod vel sit multiphcatur secundum multiplicationem

creatus vestitus seu opulentus spcciebus, animanim.

ct sic illas spccies ponit etiam in intel- Piveterea, Augustinus dicit ^ De Trin.,

lectu possibili '\ et non indigcbit abstra- cap. xvi in fm., quod « philosophi caile-

here species intelligibiles a pliantasma- ris meliores » non « sunt in iUis summis

tibus; aul creatus est nudus et carcns a»ternisque rationibus intellectu contem-

specicbus, et sic non erit cfficax ad abs- plati » ca qua^ historice differunt '"' ; et ita

trahendum species a pliantasmatibus , quia non cognoscet illam quam qua^rit, postquam eam abstraxerit, quin * prius aliquam rationem habucrit ; sicuf illc qui

videtur quod in aliqua luce eis connatu- turali sint ea contcmplati. Lux autem in qua contemplamur vcritatem, est intel- lectus agens. Ergo inteUectus agens est

qua^rit scrvum fugilivum, non cognoscit aliquid animae; et sic idem quod prius. eum cum inveneril, nisi priiis aliquam Pra'terea, Augustinus dicit '^ XVII De

ejus notitiam habuerit. Non est ergo ali- Trin., cap. xv : « Credendum est lucis "

' Codcx Mazarin. : « in III Iklib. ar. »

* Al. : a dcost aiiiniop. »

^ Al. : << in intellectum possibiloin. »

* AI. : « nisi, item qiiia, itcm nuia, et mox

lialiuit. »

* r.od. Mazarin. : « Ilt De Trin. « « Al. : « qua^ histoiice disseruerunt. « ab liistoria vciitatis. » " C.odex Mazariii. : « .\II De Trin. » ^ Cod. Mazaiin. : « mentis. »

— Parm.

UUJ^ST. UN., DK SPIR. CREAT., ART. X.

51

intellectualis ita condilam esse naturam, ut substantia isla sic videat in quadam luce sui generis incorporea, quemadmo- dum oculus carnis videt quae in hac cor- porea luco circumadjacent. » Lux autem ista qua mens nostra intelligit, est intel- lectns agens. Ergo intellectus agens est aliquid de genere anima?; et ita multipli- caturper multiplicationem animaruin ct hominum.

Respondeo dicendum quod sicutprius, (art. pra?c.)dictum fnit, necesse est ponero intellectum agentem Aristoteli, quia non ponebat naturas rerum sensibilium per se subsistere absque materia^ ut sint in- telligibiha actu; et ideo oportuit essc aliquam virtutem quaj faceret eas intel- Ugibiles actu, abstrahendo a materia in- dividuali ; et ha>c virtus vocatur intellec- tus agens. Quem quidam posucrunt quamdam substantiam separatam , non multipUcatam sccundum multitudinem hominum; quidam veroposueruntipsum esse quamdam virtutem anima?, et mul- tiplicari in multis liominibus ; quod qui- dem utrumque aliquahtcr est verum. Oportet enim quod supra animam huma- nam sit aliquis intellectus a quo dcpcn- deat suum intelligerc; quod quidcm cx tribus potest esse manifestum. Primo quidem, quia omnc quod convenit nlicui per participationem, prius est in ahquo substantialitcr; sicut si ferrum est igni- tum, oportet esse in rebus ahquid quod sit ignis secundum suam substantiam ct naturam. Anima autem humana est in- tellectiva per participationem; non enim secundum quamhbct sui partcm intelli- git, sed secundum supremam tantum. Oportet igituresse